Yaban Arısı

Yaban Arısı
Vikipedi, özgür ansiklopedi




"Yaban Arısı"

Yaban arısı, zar kanatlılar takımındaki Apocrita alttakımından,
Vespidae familyasına dahil kanatlı böcekler. Bazı bilinen cinsleri
Vespula ve Dolichovespula (sarı ceketliler) ile Vespadır (eşek arısı).
Popüler kullanımda daha çok sadece sarı ceketliler (adi yaban arıları)
yaban arısı olarak nitelendirilir.

Bilimsel sınıflandırma

Alem: Animalia (Hayvanlar)

Şube: Arthropoda (Eklembacaklılar)

Sınıf: Insecta (Böcekler)

Takım: Hymenoptera (Zar kanatlılar)

Familya: Vespidae

Yaban arısı

Sonbahar başlarında ev içleri*ne giren ya da piknik yapanları tedirgin
eden sarı ve siyah desenli yabanarıları (Vespa ya da Vespula cinsi),
anaarıyla birlikte yüzlerce, bazen binlerce kardeşin barındığı
yuvalardan gelirler. Her yuvayı anaarı yapmaya girişir. İlkbaharda kış
uykusundan kalkan anaarı, türüne göre toprak içinde yada ağaç
kovukla*rında yuvasını kuracağı yeri seçer. Yaptığı yuva genellikle
grimsidir ve yuva yerinin tavanına kısa bir sapla bağlanır. Golf topu
iriliğindeki bu yuva kaba bir kâğıttan yapılmış izlenimi verir. Koloni
oluşturan yabanarıları çürümüş ağaçlardan kazıyarak aldıkları odun
kırıntıla*rını tükürükleriyle çiğneyip yuvalarını yap*makta
kullanacakları bir çeşit kâğıt hamuru elde ederler. Anaarı bu konuda
yavruları olan işçi arılar kadar beceriklidir. Küçük bir petek*ten
oluşan yuvasının gözlerinde yumurtalar, yumurtalardan gelişen
kurtçuklar ve erişkin*lere dönüşecek pupalar bulunur. Petek, zarf denen
kâğıt katmanlarıyla korunmuştur. Anaarının bıraktığı ilk yumurtalardan
çı*kan işçiler hemen yuvayı genişletmeye girişir. Yaz sonunda büyük bir
yuvada sayıları sekize varan petekler üst üste dizilmiş, rahat hareket
edilebilmesi için kâğıt hamurundan kısa des*teklerle birbirlerinden
ayrılmıştır. Sonbaharda yüzlerce genç anaarı ve erkek arı yuvadan
uçarak uzaklaşır ve çiftleşir. Anaarılar kışı geçirecekleri korunaklı
yerlere gizlenirken, eski anaarı ile erkekleri ve işçile*rin hepsi
soğukların bastırmasıyla birlikte ölür. Boş kalan yuva, toprağın
içindeyse parçalanır. Toplu halde yaşayan öbür yabanarılarından kâğıt
yabanarılarının (Polistes cinsi) yuvaları tavana ya da benzeri yerlere
ince bir sapla tutturulmuş yuvarlakça ve çok gözlü petekten oluşur.
Eşekarısı (Vespa crabro) yaklaşık 3 cm uzunluğunda iri ve yaygın bir
türdür. Korku*tucu görünmekle birlikte yuvasını korumanın dışında pek
saldırmaz. Yabanarıları larvalarını beslemek için çok sayıda sinek ve
tırtılı yakalayıp öldürdüklerin*den yararlı böcekler arasında sayılır.
Olgun meyveler gibi tatlı besinlere de çok düşkün*dürler.

Yalnız Yaşayan Yaban arıları

Bütün yabanarıları koloniler halinde yaşa*maz. Yalnız yaşayanları da
vardır. Bunların dişileri kendi yuvalarını yapıp yardım görme*den
yavrularına yiyecek sağlarlar. Aralarında işçi arı yoktur. Dişiler
yakaladıkları böcekleri hemen öldürmez; sokarak felç eder. Böylece bu
böceklerin üzerine bıraktıkları yumurta*lardan çıkacak aç kurtçuklar
hazır ve taze yiyeceklerle karşılaşırlar. Yalnız yaşayan
ya*banarılarının türüne göre avladığı böcek de değişiktir. Örneğin aynı
cins içinde bile bir tür hortumlu böcekleri, başka bir tür yalnız küçük
arıları avlar. Bu yabanarılarının alış*kanlıkları ve yuva yapma
yöntemleri arasında önemli farklar vardır. İnce belli kazıcı
yabanarılarının (Ammophila cinsi) ince, uzun gövdesi temel olarak siyah
ve kırmızıdır. Dişiler yavrusu için yaka*ladığı iri bir tırtılı oyuğuna
***ürürken 45 metre kadar sürükleyebilir. Üstelik bu yol çoğu kez hiç
de düz değildir. Oyuğun başına geldiğinde tırtılı çekerek yuvasına
indirir ve yumurtlar yumurtlamaz, ön bacak çiftini kul*lanarak kazdığı
kumla oyuğu doldurur. Bu cins üyelerinin en ilginç davranışlarından
biri de dişi yabanarısının çeneleriyle aldığı bir çakıl taşını
kullanarak yuvasını işaretleme-sidir. Kazıcı yabanarıları toprak yada
kumda oyuklar açarken öbürleri çürümüş odunlarda tüneller kazar. Bunlar
arasında Crabro cinsi*nin hemen hemen tüm üyeleri yuvalarına koymak
için sinekleri avlar. Yeryüzünün sı*cak bölgelerinde birçok yalnız
yaşayan yaban-arısı vardır. Avrupa'da da görülen Eumenes cinsinin
üyeleri ince dallar üzerine ya da duvarlara çamurdan tek tek kuluçka
odaları yapar. Bezelye tanesinden biraz iri olan bu odacıklara
yumurtlamadan önce küçük tırtıl*lar bırakır. Yaz geldiğinde kemirerek
kendine bir delik açan genç yabanarısı odacığından uçup gider. Çamurdan
kap biçiminde yuva yapmalarından ötürü bu cins üyelerine çöm*lekçi
yabanarısı denir. Örümcek yabanarıları uçmaktan çok koşarak avlanır.
Son derece çevik olmakla birlikte bir dizi sıçramalardan oluşan ilginç
hareketle*ri vardır. Soktukları örümceği bacağından tutup yuvalarına
sürüklerler. Tropik bölgeler*de, özellikle de Güney Amerika'da yaşayan
bazı türleri bilinen en iri yabanarılarını arasında yer alır.
Sokmalarının çok ağrı verici olduğu belirtilmektedir. Bu türler en iri
örümcekleri bile avlayıp felce uğratabilir. Tırtır denen böcekler
yabanarılarının yakın akrabasıdır. Çok geniş bir grup oluşturan
tırtırlar büyük ölçüde öbür böceklerle besle*nir…