Bir reef akvaryumunun
aydınlatılması için gerekli olan şeyler arasında önemli olan
etmenlerden birisi verilen ışığın yoğunluğu ve yayılmasıdır.
Hatırlıyorum da bundan birkaç sene öncesine kadar kurulan mercan
akvaryumlarında ışık sistemleri pek üzerinde durulan faktörleden biri
değildi. Aslında ışık sistemi, bazı akvaryumcuların dikkatini çekmese
de oldukça önemli bir konudur. Akvaryumda kullandığımız ışığın gücüne
ve yoğunluğuna göre, oluşturduğumuz biyotoptaki canlıların
güzelliklerini vurgulayabilir ve mercanlar için ışığın ne kadar önemli
olduğunu anlayabiliriz. Çünkü ışık hayattır!
Bugün
modern teknolojinin geliştirmiş olduğu özel filtreler, iyonizerler, UV
sterilizasyon sistemleri ve bunun gibi daha birçok faydalı ekipmanın
yanında, ışıklandırma sistemi de bu olayın yarısını oluşturmaktadır.
Bugün bu özel ekipmanlar sayesinde canlı mercanları
geliştirebilmekteyiz. Ama gene de okyanusun şartlarını sağlayabilmek
oldukça zor olmaktadır.
Reef akvaryumunda kullanılan ışığın önemi, içinde barındırmaya çalıştığımız canlıların özelliğiyle de ilgilidir.
Mercanlar
için hangi tğr ışıklandırma kullanmalıyız? Tabi burada mercanlardan
bahsederken zooxanthellaya (mercanların hücrelerinde bulunan tek
hücreli algler) sahip olanları kastediyoruz. Bunlar yiyecek ihtiyacını
karşılamak için fotosentezi kullanmaktadırlar. Bu yüzden akvaryumumuza
koyacağımız mercanın orijinini de araştırmamız gerekecektir. Mercanın
türü ve ne kadar derinliklerdeki sulardan getirldiği çok önemlidir.
Daha derin sulardan gelen mercanlar ya da fotosentezi kullanamayan
türler reef aydınlatma sistemlerine dahil değildirler.
Işığı
seven mercanlar genelde 1,5 metreden başlayıp 17 metreye kadar varan
derinliklerde yaşarlar. Ekvator kuşağındaki mercan resiflerinde ışığın
gücü bu derinliklerde 18-20000 lüks seviyelerinde görülmektedir. (Isı
birim sisteminde lüks aydınlatma birimidir. Bir yüzeye düşen ışık o
yüzeyi aydınlattığına göre, bir yüzeyin aydınlanma şiddeti o yüzeyin
her m2’lik bölümüne dik olarak düşen ışık akışı miktarına eşit
olur.) Endonezya’da 1 metredeki değerler karşılaştırıldığında sabah ilk
saatlerde 2800 lüks (1 m2’ye dik olarak düşen lümen sayısı) saat
11:00’de 14000 lüks, öğle saatinde 50000-90000 lüks, öğleden sonra saat
14:00’te ise 20000-26000 lüks arasında değişmektedir. Daha sonra
yoğunluk 9000 lükse, akşamüstü 7800 lğkse kadar
düşmektedir. Tabi ki bu değerler havanın bulutlu olup olmadığıyla da
ilgildir. Evdeki akvaryumlarımızda bu ışık yoğunluğunu sağlayabilmemiz
için, çok güçlü aydınlatma sistemine sahip olmamız gerekektedir.
Yukarıda bahsetmiş olduğum ışığın lüks gücünen başka, bir de kelvin
değeri vardır. Buna da basitçe ışığın renk ısısı diyebiliriz. Isı
arttıkça daha fazla kelvin ortaya çıkar. Doğal gün ışığının yaklaşık
kelvin değeri 5500’dür. Akvaryumlarda kullanılan tenk ısısı 5000-10000
kelvin dereceleri arasında değişmektedir. Reef akvaryumlarında
10000-20000 kelvin dereceli lambalar kullanılırken, tatlı su
akvaryumlarında ise 5000 kelvinlik lambalar yeterli olmaktadır. Işığın
seçimindeki önemli bir nokta da akvaryumumuzun yüksekliğiyle ilgilidir.
Eğer akvaryumun yüksekliği 40-50 cm kadarsa, birkaç florasan lamba
kullanarak aydınlatmayı sağlayabiliriz. 50-60 cm’den sonrası için ise
daha güçlü ışık yayan metal halide lambalara ihtiyacımız olacaktır.
Metal halide (HQI) ışıklarının spektrumları doğal güneş ışığına en
yakın olup büyük boyutlu reef akvaryumlarında kullanılırlar. Ama
akvaryumunuzun yüksekliği 40-50 cm, uzunluğu ise 100 cm kadarsa, 3 adet
florasan lamba ile sorunsuz bir şekilde akvaryumunuzdaki canlıların
ihtiyacı olan ışığı sağlayabilirsiniz. Daha önce de söylediğim gibi
akvaryuma koyduğunuz her canlının değiişk boyutta ışığa ihtiyacı
olduğundan, aldığınız canlının ne tür ışığa karşı duyarlı olduğunu
akvaryumcunuzdan öğrenebilirsiniz.
Örneğin; yalnızca Acropora, mercan türlerini yaşatmak istiyorsanız o zaman florasan lambalarının sayısını
5’e çıkarmalısınız. Acropora türlerinin fotosentez yapabilmeleri için
daha derinde yaşayan diğer mercan türlerinden çok daha fazla ışığa
ihtiyaçları vardır. Büyük boyutlu akvaryumlar harşcşnde florasan
lambaların kullanımı çok daha pratik olmakla birlikte, oldukça da
ekonomiktir. Günümüzde bazı firmaların ürettikleri çok güçlü florasan
lambalar sayesinde birçok cins mercanı geliştirmek mümkün olmaktadır.
Bilhassa deniz akvaryumları için geliştirilen kelvin dereceli yüksek
florasan ışıklar mavi ışık ta yayabildiklerinden, diğer standart ışık
kaynaklı florasan lmbalardan ayrılırlar. Mavi ışığı yayan bu lambalar
diğer ışık renklerinden çok daha derinlere inebilir ve böylece bitki ve
hayvanlara yararlı etkilerini hissettirebilirler. Böyle bir ışık
yalnızca doğada bulunabildiğinden, deniz akvaryumları için lamba üreten
firmalar, son yıllarda geliştirmiş oldukları aydınlatma armatürleri
sayesinde, bu spektrumu yayan ışığı evlerimizdeki akvaryumlara kadar
taşımış oldular. Önemli olan birşey daha var ki o da bu florasan
lambaların ömürleridir. Yaklaşık 8-9 ay kadar sonra bu ışıkların
verimleri azalacak, mavi ışık giderek kırmızı bir hüzmeye dönüşecektir.
Bu nedenle, bu lambaların mutlaka 9-10 ay sonra değişmesi
gerekmektedir. Aksi takdirde akvaryumunuzda istenmeyen algleri
görebilirsiniz. Metal halide lambalar yüksek miktarda UV (ultraviyole)
ışığı da üretirler. Bu nedenle bu tür ışıkları akvaryumun su
seviyesinden 30-40 cm kadar bir mesafeden vermelisiniz. Böyle bir
perdeleme veya kalkan sistemiyle derin sulardan gelen mercanların
kavrulup yanmalarını önlersiniz. Aksi takdirde aşırı UV ışıkları onları
kahverengiye dönüştürerek, kuruyup ölmesine sebep olur. Bu, derin
sulardan getirilen tüm mercanlar için geçerlidir.
Metal
halide (HQI) ışıklar, mavi ışık yayan florasan lambalarla beraber
kullanıldığında sert yapılı korallerin kalsiyum depolamaları da
sağlanmış olur. Buradan da anlaşılacağı üzere, HQI ışıktan yayılan UV
kalsiyumun da tüketimine sebep olmaktadır. Bunu dengeleyebilmek için
mercanlarınıza düzenli olarak strontium chloride ve CaOH2
(kalsiyum hidroksit) vermelisiniz. Derin sulardan alınan mercanlar
aniden parlak ışığa konulursa, onların zooxanthellatarı -tek hücreli
algler- büyük miktarda fotosentez yapmak için oksijen açığa
çıkaracaklardır. O2’nin fazlalaığı mercanların ve
anemonların zarlarını etkileyecektir. Bu nedenle mercanlar kendilerini
bu olaydan koruyabilmek için, bu tek hücreli algleri üzerlerinden
atmaya çalışacaklardır. Yoksa oksijen fazlalığından zehirleneceklerdir.
HQI lambalar
mercanların gelişmelerinde çok önemli rol oynarlar. Bu lambalar
sayesinde mercanlar tıpkı doğal ortamında olduğu gibi gelişecek, hatta
bazıları üreyebilecektir de. Bu lambaların tek dezavantajı ise, aşırı
şekilde elektrik tüketmeleridir. Akvaryum ışıklandırması genelde
fotoperiyodik olarak yapılmaktadır. Timer kullanımı sayesinde bu
ışıkların ayarları gayet iyi sağlanabiliyor. Sabah saat 08:30’da mavi
ışıkları açıp saat 12:00’de diğer güçlü ışıkları yakan bir timer ve
ikinci timer da saat 0:030’da güçlü ışıkları kapatıp saat 12:00’de mavi
ışıkları söndürecek bir sistem kolaylıkla yapılmaktadır. Ayrıca gece
aydınlatması da denilen moonlight, bütün bir gece boyunca yanıp saat
08:30’da mavi ışıklar yanınca sönerek, bir fotoperiyod döngüsünü
yaratabilirsiniz.
Özet
olarak; 6000-10000 kelvin deerindeki ışıklar reef sisteminiz için
yeterli gelecektir. Dikkat etmeniz gereken diğer önemli şeyler, UV
perdesinin kontrolü, kalsiyum verilmesi, mercanların sevdiği ışık
ortamına göre yerleştirilmesidir. 8-10 ayda bir lambaların
değiştirilmesi ve kullandığınız kimyasal malzemeler size pahalı bir
uğraş gelse de iyi bir reef akvaryumu için biraz çalışma ve sabır
gerekmektedir. Düzenli bir şekilde kuracağınız sistemle, hazırladığınız
ışık sisteminiz yıllarca akvaryumunuza hizmet edecektir. Böylece bu
birkaç tane ampul değiştirmeye fazlasıyla değecek muhteşem sualtı
görüntülerine dalacaksınız.
Anasayfa