RUS BİNEK ATLARI
TÜRÜN TARİHÇESİ ve ORİJİNİ: Rus binek atı özellikle dresaj için
geliştirilmiş yeni bir cinstir. İngilizce yayınlarda bu cinse aynı
zamanda Rus sıcakkanlısı veya yanlış bir deyimle Orlov – Rostopchın atı
da denilir. Rus atı resmi olarak at cinsi statüsünü 1998’de almıştır.
Ancak kökleri Rus binek atlarından 3 saygın cinse dayanır: Orlov atı
Rostopchın atı , ve Orlov – Rostopchın atı. Bu 3 cinsin de soyu
tükenmiştir. Bu önceki cinslerin Rus atı üzerindeki rolleri bir
tartışma konusu olmuştur. Bu anlaşmazlığın çözümü için 200 yıldan daha
fazla öncesine dönüp ilk geniş kapsamlı ve iyi belgelenmiş çiftlik
bazlı üretim programına bakmalıyız.
ORLOV ATI : Kont Orlov ; Orlov rahvan atının yetiştiricisi olarak
tanınır. Aynı zamanda Orlov binek atını da geliştirmiştir. Amacı güçlü
, güzel ve çok yönlü bir binek atı oluşturmaktı. Eğlence (zevk binişi )
için uygun , fiziksel ve doğası itibarıyla şiddetli çarpışmalara karşı
koyabilecek , resmi geçit törenleri için yeterli zarafete sahip ve
şimdi dresaj dediğimiz süvari atlarına yaptırılan jimnastik
hareketlerini yapabilecek özelliklere sahip bir attı. Başlangıçta Kont
Orlov , bir atın kendi iri vücudunu rahatlıkla taşıyabilecek büyüklüğü
ve yapıyı oluşturmakla ilgilendi. Kendi adını alan bu binek atı Arap ve
Asya ( Pers , Türkmen ve Türk ) atlarının safkan ve sıcakkanlı (en çok
; Lipizen ,İspanyol , İtalyan Danimarka ) atlarıyla komplike bir
şekilde melezleşmesinin bir ürünüdür.
Ünlü binicilik tarihçisi V. O. Vitt Orlov binek atının tam tarihini
yazmıştır. Üretimin ilk kuşağında 2 aygır kullanıldı ; Sultan ll. Ve
Felkerzam l. Sultan ll. (1777 doğumlu) ; 1775’ de bir Türk padişahı
tarafından Büyük Catherin’e hediye edilmiş Saltan l. den üretilmiş bir
Arap – Asya kırmasıydı. Saltan ll. doru renkte güzel başlı , 153-155 cm
boyunda , güçlü ve dayanıklı ancak hızlı olmayan ve manej binişinde
yetenekli olmayan bir attı. Bu kusurları gidermek için Sultan ll
İngiliz kısraklarla hız kazandırmak için , Danimarka ve İspanyol
kısraklarla da dresaj amacıyla çiftleştirildi. Sultan ll nin binek atı
üretim programında kullanılan 11 kısrak ve 4 doru aygırda katkısı
vardır. Kır olan Felkerzam l (1778 doğumlu) efsanevi arap Smethanka’nın
ve bir safkan İngiliz kısrağının oğludur.Bu aygırın binek atı için
üretilen 16 kısrak ve 6 aygırda katkısı vardır. En iyi aygırları Anglo
– Arap kanının İspanyol – Pers , Asya – Danimarka , Anglo - Asya - Arap
ve Lipizen – İngiliz – Arap – Türk kısraklarıyla özenle
karıştırılmasını temsil eder. Böylece Orlov binek atı , değişik
cinslerin karmaşık bir karışımıdır. Arapların zarif görünüm ile narin
mizacının , Araplarla akraba olan Asya atlarının daha büyük boyut ve
dayanıklılığının , safkan İngiliz’in hızının İspanyol ve Lipizen
Danimarka atlarının dresaj için uygun olan çevik güçlülüğünün bileşimi
olan bir at doğmuştur.
Orlov atı Rusya da en üstün biniş atlarından biri haline gelmiştir.
Diğer cinslerin geliştirilmesinde de kullanılmıştır. Belki de bu atın
başarısının çöküşünde katkısı vardır. 1820 – 1832 yılları arasındaki
satış kayıtları en az 66 kaliteli damızlık aygırın satıldığını ve Rusya
ile Ukrayna boyunca dağıldığını gösterir. Çok fazla sayıda satılmış
olan kısrakların kayıtları da korunmuştur. Kont Orlov’un ölümünden
sonra , onun temel takipçisi olan Vasılly Shishkin , yakın akraba
olanları üretmeye başladı. 1840’larda Orlov atlarının zengin genetik
derinliği ( 10 ayrı çizgi ) 2’ye indi. Bununla birlikte , 1867’de Paris
teki uluslararası bir sergide bu cinsin temsilcileri büyük ödüller
kazandılar.
ROSTOPCHIN ATI : Leo Tolstoy , Kont Rostopchin’e “Savaş ve Barış”
isimli yapıtında yer vermiş olsa da , tarih Kont Rostopchin’i (1763 –
1826) Napolyon’un Rus saldırısında aşırı bağnaz Fransız karşıtı Moskova
Valisi olarak tanır. Kamu hizmetindeki kariyerine ek olarak , kont
Rostopchin aynı zamanda meşhur bir at yetiştiricisiydi. Kont Orlov un
bağımsızlığı ve ondan sonraki 25 yılda Rostopchin, kendi adını koyduğu
kendi binek atı cinsini geliştirmiştir. Kendisinden önceki Orlov gibi
Rostopchin de yurt dışından değerli aygır stoku edinmiştir. Getirttiği
aygırlar içerisinde en etkili olanlar; Kaimak (1800 doğumlu) Kadi (
1798 doğumlu ) ve Rishan ( 1798 doğumlu ) Arap aygırları vardı ki hepsi
de kırdı. Bu atlar ithal safkan İngiliz kısraklara çekildi. Anglo –
Arap çekimleri sonucu , sonraki nesillerde bağımsız genetik çizgilerden
çok yakın akraba ilişkilerinden doğma taylar oldu. Görünüşte Rostopchin
atı ; Arap’a benzeyen , yaklaşık 154 cm yükseklikte zarif görünüşlü ve
nazik hareketleriyle hayranlık uyandırıcı bir at oldu. Rostopchin
atlarını manej binişi için yetiştirmedi. Gerek İngiliz kanı nedeniyle,
gerekse Rostopchin’in çalıştırdığı kişilerin at besleme ve çalıştırma
biçimlerinde izledikleri İngiliz stili nedeniyle Rostopchin atı doğal
kapasitesini hız için geliştirdi. Rostopchin’in en favori yarış atı
Anibus , 5/8 safkandı ve safkan İngiliz atlarına karşı yarışıyordu.
Kısa sürede Rostopchin atı şaşılacak derecede başarılı oldu. Uzun
vadede Vitt’inde belirttiği gibi Rostopchin atı o kadar yakın akraba
ilişkileri sonucu oluşmuştu ki , 20 yıl içinde yeni kan olmadan güçlü
kalmayı başaramadı. 1840’larda Orlov atı da tehlikedeydi ve bu 2 at
cinsi uygun bir anda silindi.
ORLOV – ROSTOPCHİN ATI : 1845’de Rus hükümeti Kont Orlov’un Khrenovoe
deki çiftliğini ve buradaki 1003 rahvan biniş ve İngiliz yarış atını
satın aldı. Aynı yıl eyalet Kont Rostopchin’in de çiftliğini ve 240
atını aldı. Bu atlar başlangıçta ayrı yetiştirildiler. Zamanla her ne
kadar Orlov kanının karışık atlar üzerindeki etkisinin olmadığı kabul
edilmiş olsa da , damızlıklar iç içe karıştılar. Yüzyıl sonunda Orlov –
Rostopchin aygırlarının ortalama boyunun 157 cm olduğu
görüldü.Aygırların uluslararası müsabakalarda sürekli aldıkları yüksek
derecelerden edinilen belgeler aracılığıyla edindiğimiz bilgilerden
yüzyıl sonunda Orlov – Rostopchin atının Rusya ötesindeki ününün hızla
yayıldığını anlıyoruz. Örneğin 1893 yılında Priyatel isimli bir aygır
Chicago’da en iyi binek atı ödülünü almış ve Mr. Lagoon adında bir at
yetiştiricisine 5000 $ gibi yüksek bir fiyata satılmıştı. Fakat Orlov –
Rostopchin cinsinin kendini bu işe adamış takipçileri memnun olamadılar
; Priyatel sadece yarım kan Orlov – Rostopchin’ di. 1903’de muhtemelen
Rus aygırlarında görülen ve melezleşme sonucu oluşan salgın hastalık
nedeniyle yerli Rus atlarının nesli tehdit edilmeye başladı. Bu
gereklilikler Prens S.P. Urusov’ un muhteşem kitabı “ Kniga o Loshadi”
( Atın kitabı ) da detaylı olarak yazılmıştır. Kont Orlov ve
Rostopchin’in karışık sürülerine ek olarak başka 9 çiftlikte üretilen
atlar Orlov – Rostopchin aygır kitabı için uygun olarak ilan edildiler.
Görünüş itibarıyla bu cinsin genel anlayışına da uyuyorlardı. Ayrıca bu
kitap , çok detaylı ayrıntıları içeren kriterlere uygun karışık kanlı
atlara da açıktı. İngiliz , Arap , Streletsky veya Asya kanı taşıyan
bir at ¾ , Orlov – Rostopchin için uygun görülüyordu. Diğer cinslerin
kanını taşıyan bir at ise 5. kuşak pedigree temelli olarak en az 31/32
saf kan olması gerekiyordu. Bu cins çok dikkatli bir şekilde çekim
yapılarak korunmasına karşın birkaç yıl içerisinde Orlov – Rostopchin
atı soyunun tükenmesi sınırına geldi. Savaşın sert çarpışmaları ,
süresince damızlık sürülerin büyük bir çoğunluğu , Ukrayna’ya
yerleştirildi veya tamamen yok oldu yada başı boş gezen yarı vahşi
atlar arasında kayboldular..
MODERN RUS BİNEK ATI : Yeni Sovyetler Birliği’nde , spesifik at
cinslerinin korunmaya alınması acil bir öncelikti. Bu korumanın çoğu
soylu mirasını gösteren bir cinse uygulanıyordu. Devrimi izleyen emekçi
hareketinde, Orlov – Rostopchin atı Rus binek atı olarak anılmaya
başladı. Ancak bu cinsin sorunlarını çözmeye yetmedi. Orlov–Rostopchin
atlarından yaşamlarını devam ettirmeyi başarabilenler, özelliklerine
bakılmaksızın mevcut atlarla gelişigüzel çiftleştirildiler. 1930’da 5
safkan aygırı ve 30 kısrağı içeren Orlov – Rostopchin atlarının
toplanmasına karar verildi. Böylece cinsin yeniden oluşturulması
sağlanacaktı. Bu cesur girişimin ilk yılları korkunçtu. 1931 – 1932
yıları bulaşıcı düşükler,1933’de ise ciddi yiyecek sıkıntısı baş
gösterdi. 1933 sonlarında istenilen cinse benzerlikler taşıyan 28 yarım
kan kısrak, 9 Anglo – Arap kısrak ve 45 başka cins kısrak sürüye
eklendi. Mucize eseri 10 yılın sonunda üretim programındaki başarılar ,
ortaya çıkan cinsin en iyi fertlerinin Moskova da kutlanacak bir
şenlikte sergilenmesini sağladı. Çok kısa bir zaman sonra ll. Dünya
savaşı Sovyet sınırlarına dayandı. Moskova daki bu birkaç gösteri atı
dışındaki sürünün geri kalan atları Ukrayna’daki Alman işgali süresince
kaybedildi. Bir kez daha tüm üretim süreci başlamadan bitti.
Sevindirici bir durum vardı ki , korunan atların hepsinin birbiri ile
akrabalığı vardı. Buket ve Braslet isimli aygırlar tamamen kardeşti.
1978 yılında Rus binek atının yeniden oluşturulmasını sağlamak için
Timuryazev çalışmalar başlatmıştır. Rus binek atının kan çizgilerinin
yerleştirilmesi için gayretli bir çaba gösterildi. Pedigree’lerinde
binek atı ifadesi geçen 40 kadar kısrağı da içeren bir sürü Starozhilov
çiftliğinde toplatıldı. 1988 de bu çiftlikte yapılan çalışmanın
raporunda ; bu atların kanlarını ortalama % 6,9 Rus binek atı , % 44,1
Trakehner , ve % 5,5 Macar olduğu gösterildi. Sonradan gelen atlarda
ise bir şekilde Rus kanının yüzdesinin arttığı görüldü. 1979 – 1988
periyodunda kullanılan 19 aygırın 3’ü Akhal – Teke , 3’ü Arap , 5’i
safkan , % 8’i de kısmen Rus binek atıydı. Bu sürüdeki hiçbir at binek
atı kanının daha çok olmasını sağlayamadı.
TÜRÜN ÖZELLİKLERİ: Modern Rus atı dresaj için yetiştirilmiştir. Lekesiz
koyu renk veya yağız olması idealdir. İnce başı , doğal kavisli bir
boyunla birleşir. Yüksek ve uzun omuzu , iyi açılanmış vücut yapısı ile
adaleli ince ve uzun bacakları vardır. 1988’de yapılan çalışmalar da
boyları ; 158 cm dır. Son uygun ölçümlerde ise ( 2000 yılında ) 163 cm
dir. Temel üretim merkezi Starozhilov çiftliğidir. Amerika da FEI
derecesinde yarışan Rus atları içinde 11 yaşında yağız aygır ABRİKOS (
Tina Kanyot’un bindiği) grand – prix lerde çok iyi dereceler
kazanmıştır.
Anasayfa 
