Çeşitli ülkelerde koyunculuk işletme şekilleri 
Hayvan
yetiştiriciliği fazla emek ve ilgi gerektiren zor bir üretim koludur.
Yetiştirici, emeklerinin karşılığını elde etmek ve beklediği kazancı
sağlayabilmek için işletme şeklini iyi seçmek zorundadır. Bu seçiş,
arzu ve heveslerden çok hayvancılığın ilgili bulunduğu doğal ve
ekonomik etmenlere göre yapılmalıdır. Bir örnekle belirtirsek kimi
yetiştiriciler damızlık yetiştirip satmaya kimi yetiştiriciler ise
sadece üretilen ürünleri satmaya kimi işletmeler de hem damızlık hem de
üretim işletmelerini kendi yapılarında toplamış durumdadırlar.
Koyun
yetiştiriciliğinde işletme şekli, her şeyden önce bölgenin doğal
koşulları ve özel olarak tarım işletmesinin koşulları ile ilgilidir.
Bunun hemen arkasından yetiştirme yönü hayvanların ve hayvanlardan elde
edilen verimlerin değerlendirme şekli dikkate alınmalıdır. Başka bir
deyişle açıklanmak gem kirse diyebiliriz ki. koyun yetiştiriciliğinde
işletme şekilleri:
- Üretim etmenlerine özellikle otlatma alanları ve yemlerden en etkili şekilde yararlanma.
- Tüketicinin gereksinmelerini karşılama ve pazar isteği esasına dayanır.
Kimi
ülkelerde ülke içindeki bölgelerde küçük tarım işleriyle uğraşan
aileler, ellerindeki yemleme olanaklarına göre küçük sürüler besler;
başka bir kısım ülkelerde ya da bölgelerde ise sınırsız otlaklar
üzerinde binlerce başlık sürüler yetiştirilir. Bu iki üç durumun
ortasına düşen durumlar da vardır. Sadece baş sayısına değil,
yetiştirilen koyunların verim yönlerine ve bunlardan yararlanma
şekillerinde de farklılıklar dikkati çeker. Bundan başka damızlık
safkan koyunlar yetiştirildiği gibi sadece verimlerden yararlanılan
açık otlak sürüleri de beslenir. Bir ülkede koyunculuğun gelişmiş
durumda olması ya da ıslah çalışmalarının henüz başlangıç devresinde
bulunması hangi işletme şeklinin daha kazançlı olacağına etkili bir
etmendir.
Birleşik Amerika ‘da Bu
ülke büyük ve değişik karakter gösteren bölgelere ayıldığı için koyun
yetiştiriciliğinde aşağıdaki işletme şekilleri göze çarpar.
Çiftlik sürüsü Birleşik
Amerika’nın orta güney ve doğu kısımlarında sulu tarım bölgelerinde
yaygın olan koyun yetiştirme sistemidir. Genel olarak entansif ve
çeşitli tarım sistemi uygulanan işletmelerde bu durum görülür. Başlıca
amaç kuzu üretim olup yapağı ikinci planda tutulur. Genel olarak et
tipi ırklar beslenir. Sürü kadroları 8-10 koyundan 400-500 koyuna kadar
değişebilir.
Safkan sürü Saf
ırk koyun yetiştiricileri de çoğunlukla çiftlik sürüleri besleyen
bölgelerde bulunurlar. Bu sürülerdeki hayvanlar safkandır ve ticari
nitelikte büyük koyunculuk yapanlara koç satmak ya da başka saf sürü
kuracaklara damızlık koyun satarak gelir sağlarlar. Saf sürülerde bakım
besleme ve özen daha iyidir. Her hayvanın kaydı tutulur ve seleksiyon
dikkatle yapılır. Kabiliyetlerini döle iyi geçiren hayvanlar damızlığa
seçilir. Bu çalışmalar titizlikle yürütülür ve propagandası iyi
yapılırsa yetiştiricinin kazancı da iyi olur. Bu gibi işletmelere
“damızlıkçı işletme” demek mümkündür.
Otlak (mera) sürüsü Birleşik
Amerika koyunlarının %75’i batıda geniş otlaklar bölgesinde bulunur ve
koyunlar otlak sürüsü yönetimi ile idare edilir. Her sürü deneyimli bir
yada birkaç çobana terkedilmiş olup, sınırlandırılmamış geniş bir
alanda hareket halindedirler. Kimi Güney Batı eyaletlerinde ise sürüler
tel çit ile çevrili otlaklarda bulundurulurlar (Texas. New-Mexico).
Avustralya da aynı durum görülmektedir.
Otlak
bölgesinde kutu ya da yapağı üretimine verilecek önem derecesi. yağmur
miktarına ve bitki örtüsüne göre değişir. Kurak ve yarı kurak
bölgelerde otlak besisi kuzu yetiştirmesine uygun olmayan durumlarda
yapağı üretimi büyük önem kazanır. Bu durumda koyunlar nispeten küçük
yapılı ve ince yapağılıdır ve kuzular besiye tabii tutulmak için başka
yerlere gönderilir.
Yarı
kurak ve az nemli bölgelerde kuvvetli otlak bulunur ve kuzular
çoğunlukta sütten kesimde kasaplık çağa gelirler. Bu durumlarda kuzu
satışında büyük kazançlar elde edilir ve yapağı ikinci planda kalır. Bu
bölgelerde koyunlar daha iridir. Rambouıllet ya da ince ve uzun
yapağılı melezler çoğunluğu oluşturur ve kaba yapağı meydana
getirirler. Kuzuları iyi kalitede et verirler. Burada bahsi geçen
çeşitli işletme tiplerine üretim işletmeleri demek olasıdır.
Kuzu besiciliği Kuzu
besisi koyunculuk içinde son derece uzmanlaşmış bir koldur. Bu çalışma
kolunun çeşitli şekilleri vardır. Bunun en basit şekli, otlak
koşullarının iyi olduğu yerlerde sütten kesilen kuzuların sonraki
aylarda otlakta semirtilmesidir. Bu durumda kuzular yetiştiricinin
kendi sürüsünden elde edebileceği gibi, başka sürülerden de satın
alınabilir. En çok görülen şekil, besiye alınacak çağa gelmiş kuzuların
diğer yetiştiricilerden satın alınması ve besiciler tarafından bunların
başka yerlerde yeniden semirtilmesidir. Geniş ölçüde yapılan bu iş
için, kuzulara otlaktan başka ayrıca yem verilmesi usuldendir ve böyle
yapıldığı takdirde kuzu besisinden iyi ve kazançlı sonuç alınır. Sulak
ve bol otlu vadiler, şeker fabrikaları ve un fabrikaları civarı. geniş
tahıl anızları, ucuz yem temini bakımından kuzu besiciliği için uygun
yerler olarak kabul edilirler.
Genel
olarak her kuzu, iyi yemlendiği takdirde, hızla et yapar ve gelişir.
Ancak etçi tipler ve erken gelişen tipler bu konuda daha çok tercih
edilirler. Ayrıca yapağı-et tipi ana koyunlara başka bir etçi ırktan
koç verip bunların melez kuzularını besiye almak çok daha olumlu sonuç
vermektedir. Birleşik Amerika’da ve başka ülkelerde sadece bu amaçla
melezleme yapılmakta ve melez döller kasaplık olarak besiye
alınmaktadır. Bu tip çalışmalara son yıllarda çeşitli ülkelerde
rastlanmaktadır.
Birleşik
Amerika’da koyunların sağılması adet değildir ve süt koyunculuğuna
rastlanmaz. Buna karşılık Avrupa ülkelerinde özellikle Akdeniz
yöresinde süt koyunculuğu çok yaygın olup küçük aile işletmelerinin
başlıca gelir kaynağını oluşturur.
Avrupa’da ve diğer ülkelerde Aile işletmelerinde koyunculuk Süt
koyunu yetiştiren ülkelerin birçoğunda bağ-bahçe tarımı ile uğraşan
aile işletmelerin 3-5 başlık küçük ev sürülerine rastlanır. Süt
koyunları genel olarak fazla özen ve iyi bakım besleme istediğinden
aile işletmelerine tam olarak uymakta ve en iyi sonucu vermektedir.
Aile işletmelerindeki bu küçük koyun sürüleri bazen 10—15 başa kadar
çıkarılabilmektedir. Türkiye’de. Marmara ve Ege Bölgelerinde bunun
örneklerini görmekteyiz.
Göçer koyunculuk Otlatma
ve kışlatma bakımından büyük koyun sürülerinin il içinde çeşitli
mevsimlerde bölgeden bölgeye göç etmesi şeklidir. Bu tip koyunculuk,
özellikle geçmiş yıllarda daha çok göze çarpmakta ve dünyanın birçok
bölgelerinde rastlanmaktadır. Zamanla boş arazilerin ve otlakların
azalması ve göçer koyunculuğun yarattığı kimi sorunlar nedeniyle kimi
memleketlerde önlemler alındı ve bu tip koyunculuk için kayıtlar kondu.
Son yıllarda koyunculuğun belli bir otlak ya da çiftliğe bağlı olarak
göç etmeden yapılması daha çok göze çarpmaktadır.
Türkiye’de
göçer koyunculuk örneklerine rastlanmaktadır. Bu iş daha çok yaz
aylarında yaylalara gitmek ve kış aylarında da kar tutmayan sıcak
bölgelerde koyunlara zayiatsız kış geçirmek amacıyla yapılır. Güney
Doğu Anadolu Bölgesinde ve Doğu Anadolu’nun kimi kesimlerinde ve kısmen
Orta Karadeniz’de bu işletme tipine rastlamaktayız.
Kooperatif koyunculuk Birçok
üretim alanlarında olduğu gibi koyun yetiştiriciliğinde de
kooperatifleşme çok olumlu sonuçlar vermektedir. Küçük yetiştiricilerin
tek başına başaramadığı birçok işleri kooperatifler başarılı şekilde
yoluna koyabilmekte ve bunun yararlı sonuçları yetiştiricilere iyi
kazanç sağlamaktadır.
Koyun
ırkının ıslahı, hakim beslemenin düzeltilmesi, ağıllar, süthaneler ve
peynirhaneler kurmak, elde edilen ürünleri yüksek fiyatla
değerlendirmek için kooperatifleşme mutlaka gereklidir. Kooperatif
koyunculuğun değişik örneklerine rastlamaktayız. Almanya. İsviçre.
Fransa ve başka Avrupa ülkelerinde özel koyun yetiştirilen bir
kooperatif içinde birleşerek kendi problemlerini çözmek ve koyunculuğu
kazançlı ve cazip hale sokmak için gayret gösterirler. Bu şekil, her
zaman rastlanan kooperatif şeklidir.
Bir
de kollektif çiftlik şeklinde kooperatifleşmiş koyunculuğa
rastlamaktayız. Buna en iyi örnek İsrail’deki İvesi koyun
yetiştiriciliğidir. Süt verimi için yetiştirilen İvesi koyunlarının iyi
bakılması, devamlı verim denetimleri ve seleksiyon yapılması ve nihayet
sütlerin tek elden toplanıp, işlenmesi için böyle bir organizasyona
gerek vardır. İsrail bu konuda başarılı sonuçlar elde etmiştir. Fransa,
İsviçre. Almanya ve başka Avrupa ülkelerinde kooperatifleşmenin olumlu
örneklerini görmekteyiz.
Türkiye ‘de koyunculuk işletme şekilleri Türkiye’de koyun yetiştiriciliğinde işletme şekillerini kısaca şöyle özetleyebiliriz:
Aile sürüsü Süt tipi koyunculukta görülür. 3-5 baş yada 10-15 başlık sürülerden oluşur.
Çiftlik sürüsü Genellikle çiftliklerde, öteki hayvancılık kollarının yanında 100-200 başlık sürüler şeklinde görülür.
Büyük sürüler Sayıları
1000-2000 baş olan büyük koyun sürüleri (daha çok Doğu ve Güney Doğru
bölgelerimizde görülür. Bunlarda bir ölçüde göçer durum görülür. Yazın
yüksek yaylalara çıkarlar kışın ılıman bölgelerde kışlatılırlar.
Kaynakça
- Ensminger, M.E., Parker, P.0., 1986 Sheep and goat science. The Interstate Primer. U.S.A.
- Sönmez, R., 1974 Koyunculuk ve yapağı (2. Baskı) EUZF yayın No: 108
- Sönmez,
R., Özkan, K., 1983. Türkiye’de Koyun ve Keçi üretim sistemleri. AZF
Uluslararası Akdeniz Bölgesi Koyun ve Keçi üretimi sempozyumu. Ankara.
Anasayfa 
