Zehir dişleri çenelerinin önünde olan zehirli yılanlar (Front fanged)Zehir dişleri çenelerinin önünde olan yılanlar, diğer gruba oranla, çok daha etkili bir zehir iletim sistemine sahiptiler.
Şırınga işlemi gören bu dişler direk olarak zehir
kanallarına, zehir kanalları da üst çenenin iki yanında bulunan zehir
bezlerine bağlıdır. Zehir bezleri devamlı zehir üretebilen ve bu zehri
depolayabilen organlardır. Zehir ısırma ile beraber zehir kanallarına
istemli bir şekilde salınır ve kanallardan dişlere geçer. Dişler ise
adeta bir enjektör gibi ısırılan av yada düşmana akıtılır. Zehrin
salınım işlemi tamamen yılanın kontrolündedir fakat yavru yılanlarda bu
kontrol çok zayıf olduğu için genelde zehir her ısırışta kanallara
bırakılır. Isırma işlemi yılanın türüne göre tek bir ısırık ya da seri
bir grup ısırık seklinde olabilir. Bazı yılanlar ısırıp bırakırken
diğerleri ısırıp bırakmadan o şekilde enjeksiyona devam edebilir.
Zehirli
yılanların kurbanlarının vücutlarına enjekte ettikleri sıvı çeşitli
proteinlerden oluşan bir karışımdır. Zehir yaptığı etkiye göre üç ayrı
gruba ayrılır. Bunlar nörotoksik zehirler, hemotoksik zehirler ve
sitotoksik zehirlerdir. Nörotoksik zehirler ısırılan organizmanın sinir
sistemini etkisiz hala getiren proteinlerden oluşur. Genelde ısırılan
organizma diyafram kasının çalışmaması nedeniyle nefes alamayarak
hayata veda eder. Hemotoksik zehirler kurbanın kanı üzerine etki ederek
kırmızı kan hücrelerini parçalar ve dokulara oksijen gitmemesi
nedeniyle ölüm gerçekleşir. Sitotoksik zehirler genelde lokal etki
yapan zehirlerdir. Sitotoksinler kurbanın hücrelerini parçalayarak
adeta daha mideye gitmeden sindirimin başlamasına sebep olurlar.
Zehirli yılanlar bu zehir türlerine teker teker sahip olabilecekleri
gibi kokteyl karışımlara da sahip olabilirler. İsterseniz simdi zehir
dişleri önde olan iki ayrı familyayı inceleyelim:
1- Viperidae ( Engerekgiller )
Engerekgiller
ailesine mensubu yılanların çok belirgin karakteristik özellikleri
mevcuttur. Bu yılanların kafaları burundan geriye doğru genişleyen
üçgen seklindedir. Zehir bezleri bu üçgenin iki kenarında belirgin
şekilde şişkin ve büyüktür. Bu nedenle engerekgiller ailesinin mensubu
yılanlar ciddi oranda fazla zehir üretip enjekte edebilirler. Bu
ailenin üyesi yılanlar genelde avlarını ısırıp bırakmadan zehirlerini
enjekte ederler fakat bazı türler avlarının kaçmasına izin verip
sonradan koku alma yetenekleri sayesinde takip edip bulabiliirler. Bu
ailenin ikinci karakteristik özelliği ise zehir dişlerinin çok uzun ve
katlanabilir olmasıdır. üst çeneye bağlı olan bu dişler katlanarak
ağzın içinde yerlerini alırlar. Engerekgilleri tanımak için bir başka
karakteristik özellik ise gözleridir. Bu tür yılanların göz bebekleri
aynen kedi gözlerinde olduğu gibi uzun ve ince gözükür. Engerekgiller
de kendi içlerinde iki ana gruba ayrılırlar. Bu gruplar gerçek
engerekler ve pit engerekleridir.
Gerçek
engerekler zamanlarının büyük bölümünü avlarını bekleyerek geçiren ve
ağır hareket eden yılanlardır. Bu yılanlar bazen günlerce aynı bölgede
kıpırdamadan durup avlarını bekleyebilirler. Yüksek koku alma
kabiliyetleri sayesinde avlarının yakında olduğunu anlayarak
kendilerini hazır hale getirirler ve gördükleri hareket eden avlarına
kendilerinden beklenmeyecek bir sürat ile saldırırlar. Bu tür
engerekler genelde ısırdıkları avlarını bırakmayarak sonradan kovalama
zahmetine katlanmazlar. Gerçek engereklerin hemen hepsinin zehirleri
hemotoksik ve sitotoksiktir. Ülkemizde bulunan engerek türlerinin hepsi
gerçek engerek grubundadır.
Pit
engerekleri ise, gerçek engereklerden, çok değişik bir kabiliyet
sayesinde ayrılırlar. Bu tur engereklerin üst çenelerinde bir grup
delik bulunur. Bu deliklerin içerisinde yer alan özelleşmiş hücreler
çevredeki isi değişimini adeta bir infrared kamera gibi
algılayabilirler. Yani bu yılanlar çevrelerindeki sıcak kanlı
hayvanları daha soğuk olan çevreden farklı görerek karanlıkta dahi
avlanma kabiliyetine sahiplerdir. Bu kabiliyetleri nedeniyle pit
engerekleri, gerçek engereklerden farklı olarak, avlarını beklemek
yerine aktif avlanmayı tercih ederler. Özellikle gece karanlığında
avlanmaya çıkıp avlarına gizlice yaklaşarak ısırıp bırakırlar. Kurban
kaçmasına rağmen kısa sure sonra zehrin etkisiyle düşecek ve pit
engereği koku kalma kabiliyeti sayesinde avına kısa surede
ulaşacaktır.Pit engerekleri genelde hemotoksik ve sitotoksik zehre
sahip olsalar da bazı türler norotoksik zehre de sahip olabilir. Bu
grup yılanlara en bilinen örnek ise Amerika kıtasında bulunan
çıngıraklı yılan türleridir.
Kobragiller ve sonuç ile çok yakında devam edecek…. Kaynak
Anasayfa 
