BİTKİLİ AKVARYUMDA FLORESAN TERCİHİ

BİTKİLİ AKVARYUMDA FLORESAN TERCİHİ

Yazan: Murat SAĞDIÇ



İstediğimiz gibi bir bitkili akvaryum oluşturabilmek için doğru
tercihler yapmalıyız. Bu tercihlerden beklide en önemlisi
aydınlatmadır. Çünkü diğer parametreler eksik olsa da,
bitkiler hayatta kalmayı başarabilir, fakat ışık kaynağından yoksun bir
akvaryumda bitki yetiştirmek mümkün olamaz.


Bu yazımda sizlere bitkili akvaryumlar için doğru ışık
tercihinin ne anlama geldiğini ve pratikte nelere dikkat etmemiz
gerektiğini aktarmaya çalışacağım. Yazı içinde
geçen genel bilgiler tüm aydınlatma sistemleri için
geçerlidir. Anlatım ve teknik analizlerde kullanılan lamba veya
floresan kelimeleri ile, bütün şekildeki floresanlar ve
tasarruf ampülleri kastedilmektedir. Önümüze bir
takım değerler ve kodlar geldiğinde bunların ne anlama geldiğini
anlayamazsak, bitkilerimiz için uygun olup olmadığına da karar
veremeyiz. Şekil ve kodların ne anlama geldiğini ilerleyen satırlarda
aktaracağım. Öncelikle teknik terimleri açıklayarak,
bitkili akvaryumlar için önemine kısaca değineceğiz.

TERİMLER VE BİTKİ AKVARYUMLARINDA ÖNEMİ

1- Işık ve Işıma
Işık denildiğinde, insan gözünde bir aydınlık duygusunu
oluşturan, yani görülebilen elektro manyetik ışıma anlaşılır.
Burada sözü edilen, bizce bilinen elektro manyetik ışıma
spektrumunun sadece çok küçük bir
parçası olan 360 ve 830 nm arasındaki ışımadır.

Bitkiler için kabul edilebilecek dalga boyu 400-700 nm
aralığındadır. Fakat spektrum aralığının her alanından istifade
edemeyecektir. Bitkiler için faydalı olabilecek dalga boyları
mavi yani 400-460 nm aralığı ile kırmızı 630-670 nm aralığındadır.
Reseptör görevi yapan klorofilleri ile yakalayıp fotosentez
gerçekleştirebileceği spektrum aralığını doğru tercih etmek
gerekir. Burada ışığın bizim gözümüzle algılanan mavi ya
da kırmızı olduğu algılanmasın. Her ışık kaynağı farklı spektrum
aralığında ışığı verir. Bizim gözümüzde beyaz
görünen bir lambada her dalga boyundan renk mevcuttur. Fakat
bitkiler için gerekli olan mavi ve kırmızıyı ayıramayız. Cam
prizmaya düşen ışığın renklere ayrıldığını hatırlarsak daha iyi
anlaşılacaktır.


Bitkilerin klorofil a ve b için yakaladıkları dalga boyları
görülmektedir. Spektrial diyagramlarda, dalga boylarının
yoğunluğu değil ne kadar tepe yaptığına da dikkat etmeliyiz.


Bitkiler için gereken dalga boyları bu şekilde bir eğri
çizmektedir. Kırmızı ve mavi alanlarda yoğun olduğu
görülmektedir.



Burada ışığa karşı göz hassasiyeti diyagramı çizilmiştir.
Bir anlamda hangi dalga boylarında daha parlak gördüğü
ifade edilmektedir. Bitkilerin aksine yeşil ve sarı dalga boylarının
algılandığı anlaşılmakta ve bitkiler ile ters bir eğri oluşturduğu
görülmektedir.



2- Işık Akısı
Birimi: Lümen [lm] Işık akısı Ф, olarak ışık kaynağı tarafından
verilen spektral göz hassasiyeti ile değerlendirilen tüm
ışıma gücü tanımlanır.

Lümen bitkiler için önemsenmeyecek bir birim ve
konudur. Tercihlerimizde bu değerin yüksek olması veya
düşük olması bizi yanıltır. Lamba güçleri yani
watt büyüdükçe lümende büyür.
Fakat aynı güçte olan iki lambanın lümen değerleri
farklılık gösterebilir. Bu birinin diğerinden daha etkili olduğu
anlamına gelmez. Çünkü göz hassasiyeti ve
algılama çokluğu yani bir anlamda parlaklık bitkiler için
bir anlam ifade etmez.

3- Aydınlık Düzeyi
Birimi: Lux [lx]. Aydınlık düzeyi E, düşen ışık akısının
aydınlatılan yüzeye oranını verir. Eğer 1 lm’lik ışık akısı
1 m2’lik bir yüzeye düzenli olarak düşüyorsa,
aydınlık düzeyi 1 lx’ dür.

Lümen yani ışık akısında belirttiğim gibi lüx değeri de
bitkilerimiz için bir ölçüt değildir. Spektral
diyagram üzerinde parlaklığın çok oluşu yeşil bölge
ile ifade edilir ve insan gözü ile algılanabilen fakat
bitkiler için faydası olmayan spektrum aralığıdır.

4- Renk Sıcaklığı
Birimi: Kelvin [K]. Bir ışık kaynağının renk sıcaklığı “Siyah
projektör” ile karşılaştırma ile tanımlanır ve
“Plankeğrisi” üzerinde gösterilir. “Siyah
projektör” ün sıcaklığı artarsa, tayfdaki mavi oranı
artar ve kırmızı oranı azalır. Örneğin sıcak olan beyaz ışıklı bir
akkor lamba 2.700 K. gün ışığı benzeri floresan lamba 6.000 K ışık
sıcaklığına sahiptir.

Kelvin, gözümüzün kısmen algılayabildiği, yakın
değerleri ayıramadığı, floresan tercihi yaparken dikkate alınan ve
pratikte işe yarayacak önemli bir değerdir. Günışığı 5000
– 6500 K aralığındadır. Ve bu aralık mavi ve kırmızı dalga
boylarını her zaman barındırır. 2700 K bir floresan bitkilerin absorbe
ederek kullanacağı mavi dalga boyunu neredeyse barındırmaz. Bu da
fotosentez yapamayacağı anlamına gelir. Elbette bitkiler için
özel üretilmiş lambalar için bir parantez açmak
gerekir. 5000-6500 aralığı dışında düşük veya yüksek
Kelvin değerinde bir floresan mavi ve kırmızı dalga boylarında ışık
üretebilir. 4000 K, 8500 K, 10000 K değerleri özel
üretimler için örnek olarak verilebilir.


Fotoğraf makinası ayarları sayesinde birbirinden görsel renk
olarak ayrılan, farklı kelvin değerindeki floresanlar
görülmektedir. Gerçekte bu kadar farklı değildir.


5- Renksel Geriverim ( CRI - Color Rendering Index )
Kullanım yerine ve görüş görevine göre yapay ışık
olabildiğince doğru bir renk algılamasını (günışığında olduğu
gibi) sağlamalıdır. Bunun ölçüsü bir ışık
kaynağının “Genel renksel geriverim indisi” Ra kademeleri
ile belirtilen renksel geriverim özelliğidir.


Renksel geriverimi en iyi şu şekilde açıklayabiliriz. Floresan
ışığı altında siyah görünen bir kumaşın, güneşe
çıktığımızda lacivert olduğunu görürüz. Bu
lambanın ışık geri veriminin düşük olduğunu gösterir.
Burada tavan rakamımız 100 dür. Uygulamada rengin önemli
olduğu alanlarda yüksek Ra değerinde aydınlatma kullanılır.
Örneğin resim galerileri... Bitkilerimizin ve akvaryumumuzdaki
diğer canlıların görünümü bizim için
görsel açıdan önemli olduğu için bu değere
dikkat etmek gerekir. Sadece bu özelliği değil, spektral
diyagramlar incelendiğinde ışık geri verimi yüksek olan lambaların
istenilen dalga boylarını yüksek oranda doğru verdikleri
görülür. Örneğin 60-69 Ra ve 70-79 Ra aralığında
ışık geri verimi olan lambalarda kırmızı dalga boylarını yüksek
oranda vermedikleri, sarı yani yosun oluşumunu tetikleyici sarı ışığı
yoğun olarak verdikleri diyagramlardan anlaşılmaktadır.

6- WATT : Bir güç kaynağının verebildiği akım gücüdür veya tüketilen güç birimidir.

Bitkileri aydınlatmada watt, fotonların bitkilerce alınabilmesi
için önemlidir. Elbette yukarıdaki belirtilen diğer
özellikler göz önünde tutulmalıdır. Aksi takdirde
yüksek güçte ışık kullanmanın hiçbir anlamı
kalmaz. Geleneksel hesaplamada litre başına 0,5 W kullanılması
gerektiği söylenir. Genel olarak bu hesap bizi doğru yola
götürür, fakat dikkat edilmesi gereken başka
faktörlerde vardır. Bunlardan en önemlisi akvaryumun
yüksekliğidir. 60 cm den yüksek bir akvaryumda fazla lamba
kullansak da yeterli verimi alamayız. Çünkü ışık su
içinde ilerledikçe etkisi azalır ve özellikle taban
bitkilerinde yetersiz kalır. Yüksek akvaryumlar için metal
halide lambaların kullanılması daha verimlidir. Yine 25-30 cm
yüksekliğe kadar olan akvaryumlarda tasarruf ampülleri, 30-50
cm arası yüksekliği olanlarda flouresanlar ve 50-60 cm aralığında
olanlarda yüksek güçte özel floresanlar tercih
edilmelidir. Bir başka tercih nedenide bitkilerimizin yüksek veya
düşük ışık gereksinimleridir. Eğer basit olarak tabir edilen,
fazla seçici olmayan bitkiler tercih ediyorsak, ortalama bir
değer yeterlidir. Aksi halde yüksek güçte
çeşitlilik sağlanması gerekir.

Kullanacağımız lambaların şeklide akvaryum ile uyum içinde
olmalıdır. Uzun bir akvaryumun ortasına bir tasarruf ampülü
yerleştirmek, veya boyu kısa florasanlar kullanmak hatalıdır.
Özellikle modifiye edilen kapaklarda, lambalar her alana ışık
verecek şekilde düzenlenmelidir. Standart uzunluktaki
floresanların kullanılamadığı akvaryumlarda simit floresanlar tercih
edilebilir. Neticede akvaryuma eklenen ışık gücü, bitkilerin
kullanabileceği ölçüde efektif olarak
düzenlenmelidir.



Akvaryum ve lamba çeşitleri sınırsız kombinize edilebilir. Fikir
vermesi açısından, yukarıda bazı hatalı ve doğru
düzenlemeler verilmiştir. Lamba tercihlerinde akvaryum
ölçüsüne uygun seçimler yapmak gerekir.
Konfigürasyonumuzda iki ve daha fazla lamba varsa, her biri
akvaryuma eşit şekilde dağıtılmalıdır. Eğer akvaryumu ilk kez alıyor
veya yaptırıyorsak, kullanabileceğimiz lamba ölçüleri
göz önünde tutularak uzunluk ve genişlik ayarlanmalıdır.
Tamamı aydınlatılamayan akvaryumlarda, bitkiler ışık şiddetinin yeterli
olduğu alanlarda değerlendirilmelidir.

TERCİH İÇİN LAMBA ANALİZLERİ

Teknik terimleri ve bizler için önemini kısaca
açıklamış olduk, şimdi lambalar üzerindeki değer ve kodları
açıklayacağız. Farklı lambalar üzerinde değişik
özellikleri anlatan şekil ve kodlar olabilir. Bir kaç
örnekte rastlanabilecek tüm kodları aktarmaya
çalışacağım. Zaman zaman yukarıdaki satırlara geri dönerek
konuyu bütünleştireceğiz.



Örnek 1:
Ak-Fo Profesyonel TLD 18 W/54 964 T8 G13

Örnekteki kodları guruplarına göre parçalıyoruz.

Ak-Fo Profesyonel : Lambanın üretici firması ve modelini anlatır.

TLD : Uluslararası kodlamada "L" harfi sabittir ve floresan anlamına gelir. Önüne veya arkasına gelen harfler lamba tipini belirler.

TLD: Uzun ve T8 yani 26 mm kalınlığındaki lambaları ifade eder.
TL: Uzun ve T12 yani 38 mm kalınlığındaki lambaları ifade eder.
TLE: Simit floresanları ifade eder.
ETL: Tasarruf ampülü olduğunu ifade eder.
PL: Standart dışı duy özelliği olan tasarruf ampülü ifade eder.
Firmaların üretim özelliklerine göre bu liste uzar gider. TLS, TLX, TLRS, TLK, ELL, EFL gibi...

18 W : Lambanın gücünü ifade eder. Bakınız Terimler bölümü, konu 6...

Değer büyüdükçe lambanın gücü artar, fakat özellikleri sabit kalır.

/54 : Lambanın renk kodudur. Uluslararası standartlarda bu rakamlara karşılık gelen kelvin değeride belirlenebilir.

/29 : 2400 Kelvin
/33 : 4000 Kelvin
/54 : 6400 Kelvin

Ya da ışığın görünür rengini ifade eder.

/62 : Sarı
/66 : Yeşil
/67 : Mavi gibi...

964 : Bu rakam oldukça önemlidir ve iki bölümde incelenmesi gerekir.

Birinci bölüm yani 9
ışık geriverimini ifade eder. 9 rakamının yanına "0-9" arası rakamları
ekliyoruz. "90-99" rakamlarını elde ediyoruz. Bu sayı 100
üzerinden Ra değerini ifade eder. Değer ışık geri verim
kalitesinde bir bilgi vermektedir. Tam rakam, firma ürün
tanıtımlarının detaylı incelemelerinden öğrenilebilir.

Işık geri verimi, bazı lambalarda doğrudan yazılabilir. Tek başına
görülen 70, 80 gibi rakamlar ışık geri verim ifadesidir.
Marka, model uzantısı olmadığından emin olmak gerekir.

Piyasada satılan lambaların geri verimleri genelde 70... ve 80... Ra
değerlerindedir. İki seçenek arasında kalındığında yüksek
olan tercih edilmelidir. 90 ve üzeri ürünler nadir
rastlanır, ayrıca pahalıdır. Bakınız Terimler bölümü
konu 5...

Devamında gelen 64
rakamı ise kelvin değerini tespit etmemize yarar. Rakamın yanına İki
sıfır ekliyoruz ve "6400" rakamını buluyoruz. Yani bu lambanın kelvin
değeri 6400 dür. Bakınız Terimler bölümü konu 4...

T8 : Lamba kalınlığını ifade eder. İnç hesabı ile (8/ çevrildiğinde cm üzerinden kalınlık tesbit edilir.


Fotoğrafta sırasıyla T5, T8, T12 lambalar görülmektedir.

T5 : 16 mm
T8 : 26 mm
T12: 38 mm

Lambalar inceldikçe gücüde artar, daha kısa bir T5,
daha uzun bir T8 lambadan daha güçlüdür.
Akvaryumlarda en çok tercih edilen ve kullanılan lamba
tipleridir T5 ve T8'lerdir. T5'ler daha uzun ömürlü ve
verimli olmasına karşın, fiyatları ve balastları daha pahalıdır.

Piyasada farklı kalınlıkta ürünlerde bulunmaktadır. T ile
bitişik yazılı rakam her zaman kalınlığı ifade eder. T2, T9 bazı
örnekler olabilir...

G 13 : Floresanın akıma bağlandığı yeri,
soketi yani duy'u ifade eder. Lamba tipleri ve kalınlığına göre
değişiklik gösterir.

T2 çubuk lambalar için: W 4,3
T5 Uzun Floresanlar: G 5
T8 Uzun Floresanlar: G 13
T12 Uzun Floresanlar: G 13
ETL Tasarruf Ampülleri: E 27
PL Tasarruf Ampülleri: 2G 11

Liste uzatılabilir. Tasarruf ampüllerinde E 14 gibi
küçük, E 40 gibi büyük duylarda vardır.
Standart duy kodu E 27'dir. Aynı zamanda bu tip akkor lambalarla aynı
boydadır.



Örnek 2:



Yukarıdaki bilgiler ışığında şimdi lambamız üzerindeki kodları açıklayabiliriz.

Pelux markasını, T8 26 mm kalınlığında olduğunu, 18 W
gücünü, G13 soket şeklini, 6500 K renk sıcaklığını ifade
eder.

Örnek 3:


Osram Duluxstar markasını, 20 W gücünü, 865, 80 Ra
ışıkgeriverimi olduğunu 6500 K renk sıcaklığında olduğunu ifade eder.

Kimi değerler lambaların üzerinde bulunurken, bazılarınıda
kutuların üzerinde bulabiliriz. Ayrıca özel üretilmiş
lambalarda detaylı bilgiler bulunmaz, sadece model ve kullanım alanı
bildirilir. Örneğin Philips aquarella... Fakat bu tip
ürünlerinde, üretici firma sitelerinden detay
bilgilerine ulaşmak mümkündür.


Burada enerji verimliliği aktarılmaktadır. A-G arasında değişen
skalada, piyasadaki ürünler zaten A ve B kalitededir. Fakat
bitki akvaryumlarında bir anlam ifade etmez.

Hemen altında bulunan 1300 Lumen (Ln) ışık akısını ifade eder. Bakınız Terimler bölümü konu 2...


Bazı ürünler üzerinde spektrum diyagramlarına yer
verilir. Aslında bir lambanın bitkilerimiz için ne kadar faydalı
olabileceği bu diyagramlardan net olarak anlaşılır, fakat
bütün ürünlerin üzerinde bulunmaz. Mavi ve
kırmızı dalga boylarının tepe yapmış olması, bitkiler için
faydalı olacağını gösterir. Örnekteki ürün mavi
dalga boyu için iyi nitelikteyken, kırmızı için aldatıcı
bir durumdadır. İlk etapta kırmızının tepe yaptığı algılanabilir. Fakat
630 nm dalga boyunda zayıf olduğu görülmektedir. Buna rağmen
yeşil alanların fazla parlaklık vermediği ve sarı alanların
düşük düzeyde olması sebebiyle yosun sorunu
yaratmayacağı söylenebilir.


Osram marka bir ürün modelinin, farklı ışık geriverimlerinde
ve renk sıcaklıklarındaki diyagramları görülmektedir. Eğer
buraya kadar konu dikkatle okunmuşsa, yukarıda kodların ne anlama
geldiği rahatlıkla deşifre edilip, onlarca kombinize yorum
çıkartılabilir. Bakınız Terimler bölümü konu 1...

Son Söz
Konunun başında da belirttiğim üzere ışık bitkilerimiz için
olmazsa olmaz bir parametredir. Fakat tek başına yeterli olmayacaktır.
Bitkilerin gelişimini etkileyen taban, gübre, düzenli bakım
ve CO2 gibi diğer unsurlarla mutlaka desteklenmelidir. Gelişen
teknolojinin yeni ürünü LED aydınlatmalar hızlı
adımlarla gelmektedir. Belki 3-5 sene sonra bu yazı tozlu raflara
kalkacaktır. Umarım doğru tercihler yapmanıza yardımcı olur. Sağlıklı
bitkiler, gür akvaryumlar dilerim.

Saygılarımla...

Kaynakça:
tekfenendustri.com.tr
turkey.philips.com
osram.com.tr
sylvania.com
Grafikler: theoremeinnovation.com, led-lighting-systems.com
Fotoğraf ve Çizimler: Murat Sağdıç