Dönek Güvercinlerinin Tarihi
Priştin makaracısı”(Priştin roller), veya daha iyi bilindiği gibi “Dunek” veya Türkçe adıyla “Dönek”, güvercinleri, 19. yüzyıl ve 20. yüzyılın başlarından köken alan özel ve özgün bir türüdür. Eski üreticilerin anlattıklarına göre bu tür Türk akınlarıyla Kosova bölgesine getirilen Doğu makaracısından (Oriental Roller/Oryantal makaracı) geliştirilmiş bir türdür.
Bununla birlikte bu türün çoğu özellikleri Türkiye, Yunanistan, Makedonya ve diğer birkaç bölgede olduğu gibi kalmıştır. Kosova’nın Priştin kasabasında Doğu makaracısı büyük değişikliklere uğramıştır. Türklerin Priştin’e gelişinden sonra, güvercinler yaygın olarak çatı, çatı altları, açık araziler ve nadiren bahçelerde görülmüştür. O zamanlar güvercinler onlar tarafından beslenip üretiliyordu. Varlıklı Türkler güvercin üretimlerini maddi olarak destekleyebiliyorlardı. Böylece güvercinlerini vatanlarından Türkiye’den getirdiler. Uzun bir süre, muhtemelen 19. yüzyılın sonlarına kadar, Priştin’deki Doğu makaracısı Türkiye, Yunanistan ve Makedonya’dakine benzer bir yolla üretilmiştir.
Fakat güvercinlerin sayısı arttıkça, üreticilerin de sayısı arttıkça özel ve daha çekici bir şeyler üretme amacı gelişti. Zaten o yıllarda oldukça iyi üreticiler, çoğunlukla Türklerdi. Bunun yanında Sırplar, Arnavutlar ve Rumlar da vardı. 20. yüzyılın başındaki savaşlar üretim sürecine engel oldu. 1. Dünya Savaşı’ndan sonra üreticiler Priştin makaracısı üretimine odaklandılar. Bu sabırlı uğraşın asıl amacı bu güvercinin yeni karakteristiklerini ve hepsinin üstünde özgül takla ve önemli dış (estetik) karakteristikleri elde etmekti. Temel bir yöntem olarak, en iyi ve en çok istenen bireyler seçilerek geliştirildiği bir üretim yöntemi kullanıldı. Bazı evcil güvercinlerle karışımın sadece vücut yapısı sebebiyle sürdürüldüğü bilinmektedir. Bu amaçla ülkenin kuzey bölgelerinden bazı güvercinler kullanılmıştır.
Bu efsanevi zamanların en ünlü üreticileri ve Dunek üretimine katkıda bulunan kişiler, Domanik Hilmiya, Verbia Batal, Jovan Simeon, Chemal Pantolia, Imer agha, Bekir İsmail, Blagoye Denic, Ljaljuk Sadiku, Milan Shampa,Ahmet Cheklik, Zafer Denic, Daut Krushka, Sali Eshekdzhija, Iliya Jovaniç, Schuchuri Toplak, Ljuba Calick, Shaba Murtez, Husko Chel, Dobrosav Krivokapic, Adilji Salia ve diğerleridir. Bugün çoğu yaşamayan bu kişiler büyük bir istek ve çaba göstererek yok olmakta olan Dunek-Priştin makaracısı ırkını daha iyi yapabilmek için maddi destek verdiler. Böylesi bir çalışma ve çaba sayesinde bu gün Dunek-Priştin makaracısı, Doğu makaracısından, Makedonya ve diğer Yugoslavya makaracılarından önemli ölçüde farklıdır. Boyut renkler ve uçma yeteneği göz önünde bulundurulduğunda daha çok Makedonya makaracısına benzemektedir. Fakat Makedonya ve diğer makaracılara zıt olarak Priştin makaracası sarı veya kırmızı gözlere tüylü bacaklara düşük kanatlara sahip olmamalı ve kuyruk üzerinden takla atmamalıdır.
Bu tür, yetenekli ve dayanıklıdır. Kolaylıkla sağlıklı yavrular verebilir. Beslenmede alçak gönüllüdür ve hastalıklara karşı büyük ölçüde dirençlidir. Priştin dışında bu güvercinler Kosova ve Metoçiya’nın Vuchitrn, Mitrovica, Prizren, Uroshevac, Gnjilne gibi diğer bölgelerinde de üretilmiştir. Bütün bu yerlerde iyi güvercinler vardır, fakat çoğu Priştin’den köken almıştır. 1981 de Federal Komisyon Priştin makaracısı-Dunek,in standart karakterlerini kabul etmiştir.
DUNEK’İN STANDART KARAKTERİSTİĞİ
Genel karakteristikler
Genel olarak Dunek, düz, yarı-yabani güvercinden biraz daha büyüktür. Boyundan kuyruğunun ucuna kadar olan uzunluğu 28 ila 32 cm arasındadır. Vücudu güçlüdür, ortalama bir ağırlığa, geniş ve belirgin bir göğse sahiptir. Genel görünümü çok “gururlu”dur. Sakin bir karakteri vardır ve çok sadıktır. Birkaç değişik renk biçimleri vardır. Kolaylıkla eğitilebilir ve oyun oynar. Baş kuvvetli, düz,yuvarlak, genel görünümle orantılıdır. Başın tepesi daha düzdür ve alın ortalama bir yüksekliğe sahiptir. Başın uzunluğu burun ucundan başın arkasına kadar 2.5 ila 2.8 cm, yüksekliği 1.5 ila 2 cm, ve alında genişliği 2.1 ila 2.4 cm’dir. Dişi güvercin biraz daha zarif bir baş boyun ve vücuda sahiptir. Beyaz güvercinlerde gözler beyazdır, beyaz bir irise ve çift beyaz-gri halkaya sahiptir. Daha koyu renkli güvercinlerde iris daha koyu renklidir. Bir gözü beyaz diğeri koyu renk olan güvercinler vardır. Çift göz rengi olan güvercinler “çakır” (chakr) olarak adlandırılır. Burun güçlü, orta uzunlukta, 20-28 mm uçtan çene açısına kadar. Uç kısmı biraz kavisli ve beyaz renklidir. Siyah ve koyu renkli güvercinlerin çoğu için burun koyu renklidir. Beyaz burunlu güvercinler önceliğe sahiptir özellikle tüyleri siyah ise. Boyun baş ve göğüslerle orantılıdır. Alt kısımları geniştir ve başa doğru zarifçe incelir. Priştin makaracısının göğsü güçlüdür ve biraz öndedir genişliği 9.5–10.5 cm’dir. Kanatlar uzun, güçlü vücuda yapışıktır. Kanat uçları kuyruk üzerine uzanır ve birbirini çaprazlamaz. Kuyruk uzun, geniş, kanatlardan 2-3 cm daha uzun 14-16 eşit dağıtılmış tüye sahip. En iyi dereceye sahip güvercinler tek renkli kuyruğa sahip olanlardır. Bacaklar orta yükseklikte, 7-8 cm, tüysüz, güçlü kırmızı renklidir. Tırnaklar beyaz. Daha koyu tüylü ve burunlu güvercinler daha koyu renkli bacaklara sahip olabilirler. Tüyler yoğun, parlak, düz ve vücuda yapışıktır. Sırt geniş, düz, kuyruğa doğru eğimlidir.
DUNEK RENKLERİ VE DESENLERİ
Priştin makaracısı çok büyük renk çeşitliliğiyle özgündür. Genel olarak, çok renkli ve tek renkli güvercinler vardır. Renkler için isimler özgündür ve Türk işgal dönemlerinden köken alırlar, fakat daha sonraları bile neredeyse tamamı Türkçe isimlendirilmiştir. Değişik renkler ve desenler kendine özgüdür: kumra, aladya, mavra, maveli parka gibi. Bütün bu renkler istikrarlıdır bakıma alınırsa kalıtılabilir (kalıtsal olarak geliştirilebilir).
Priştin makaracısının temel renkleri:
Kurum (siyah)
Beyaz (beyaz)
Duke( gümüş, kül)
Mavra (mavi)
Karapal (kırmızı)
Chiull (çikolota)
Aşağıda Dunek güvercinin orijinal isimleri ve renkleri verilmiştir.
Kurum: Saf siyah, kanat izleri siyah
Kuru sazkanat: Siyah, bir kanat beyaz uçlu
Kurum beyaz kuyruklu: Beyaz kuyruklu siyah
Kurum Balyoz: Siyah, başı beyaz lekeli
Beyaz kanatlı: Siyah, kanat ucu beyaz
Siyahlı parko: Siyah, kanat ve başta beyaz benekler
Çipelya: Siyah beyaz, siyah küpeli
Çiçukla: Siyah gözlerin üzerinde beyaz hat
Tenelya: Siyah, Başta beyaz noktalar, beyaz kanat uçları
Beyaz: Beyaz
Karakanat: Siyah, kanatlar, boyun ve başta beyaz desenler
Mavili- karakanat: Beyaz, kanatlar, boyun ve başta mavi desenler
Senselya: Beyaz, boyunda siyah nokta
Mavi aka: Beyaz, Boyunda mavi nokta
Alenselya: Beyaz, Boyunda kırmızı nokta
Pensetya: Beyaz, Boyunda siyah nokta
Dangalya: Beyaz, Boyunda beyaz nokta
Saçina: Beyaz, boyunda siyah, kırmızı veya mavi halka, renkli baş (siyah, kırmızı veya mavi halkalı)
Altanbaş: Beyaz, Baş kırmızımsı altın
Ali parko: Beyaz, vücutta kırmızı- sarımsı noktalar
Bozyaka: Beyaz, boyunda, kanat ve sırtın bazı kısımlarında mavi nokta
Mavra: Mavi, saf veya kanat çizgili
Mavra-beyazkuyruklu: Mavi, beyaz kuyruklu
Mavra saskanat: Mavi, bir kanat ucu beyaz
Mavra- zeytinli: Mavi, zeytin- kahverengi, korumsu
Nezli mavra: Sahte-mavi
Kumra: Mavi-beyaz, beyaz baş ve kuyruk beyaz kanat uçları
Vladika: Mavi, beyaz kanat uçları
Boz: Sahte mavi ve beyaz
Chielevir: Mavi-gri, mavi-siyah, mavi-gümüş
Mavili-parko: Mavi, Baş ve kanatlarda beyaz noktalar
Mavili-digüs parko: Mavi, Boyun ve göğüste beyaz noktalar
Kurum-balyoz: Siyah, başta beyaz lekeli
Karapal: Kırmızı
Kaplama: Kırmızı-beyaz, Beyaz kanat uçları
Mavişina: Açık kırmızı ila mavi, boyun ve sırtta
Paluş: Kırmızı-kül ve beyaz, beyaz kanat uçları
Dikli-parko: Kül-kırmızı, tigrik
Dük: Külümsü, saf gümüş veya kanatları çizgili
Dük beyaz kanatlı: Külümsü, gümüş-beyaz kanat uçları
Çiuli: Çikolata
Bu renklerin arasında, özellikle dereceli, pahalı olan güvercinler, uyumlu renklere ve renk desenlerine sahip olanlar, tek renkli kuyruklu güvercinler, başında düzgün lekesi olanlar (balyoz adlı güvercinler), beyaz kuyruklu siyah, parlak tüylü, beyaz kuyruklu mavi olanlar vb..’dir.Üreticilerin çoğu belirli renkleri olan özel türleri çiftleştirir. Her zaman kalıtılmış aynı renkli bu güvercinler iyi takla atarlarsa en yüksek dereceli, beğenilen, pahalı güvercinlerdir. İlginçtir ki bazı nadir siyah vücutlu altın sarısı başlı güvercinler dışında sarı güvercin kaydedilmemiştir. Standarda göre derecelendirmede, gözler, burun, renk ve davranıştan ziyade görünüm önemlidir. Fakat en önemlisi takladır. Daha büyük kusur olarak kabul edilenler, kırmızı veya sarı gözler, tüylü bacaklar, düşük kanatlar, dar kuyruk, yorgun güvercin, parlak olmayan kötü kanatlar, kuyruk üzerinden takla atmadır. Daha küçük kusur olarak kabul edilenler boyutta küçük faklılıklar, daha uzun veya kısa burun, koyu burun, “Çakır” gözler, daha az parlak gözler, uyumsuz desenler. Duraklamalarla takla atmadır. Bacak bandının (künyesinin) boyutu IV’dür.
DUNEKLERİN UÇUŞU VE TAKLASI
Bu türün uçuş yeteneği olağanüstüdür. Dunekler dayanıklıdır ve 150-350 m yükseğe uçabilirler, 500 m’ye kadar uçabilen kuşlar vardır. Uçuş çok uzun değildir ortalama 1-3 saat, kuşlarınız eğitimli ise mutlaka daha uzundur. Yarışma sırasında ve güvercinler takla atarken, uçuş istenen yüksekliğe ulaşıncaya kadar devam eder. Bununla birlikte, bu tür güvercinler için en önemli olan, Duneklerin çaprazlanma nedeni, daha iyi makara yapmaları içindir. Olağanüstü ve çok çekici bu özgün makara hareketi, Priştinde yaratılmıştır ve orada çok beğenilir. Priştin makaracısı-Dunek’in makarası, Purtzler, Doğu makaracısı ve Makedonya makaracısından daha farklıdır. Bu türlerin kuyruk üzerinde takla, akrobatik uçuş, baş üzerinde takla gibi tüm beğenilen ve özgün karakteristikleri Priştin makaracısı–Dunekte yoktur ve yüksek kusur olarak görülür. Priştin makaracısı takla sırasında, yarı açılmış kanatlarla, sağ veya sol kanat üzerinden bir yana, yere doğru yuvarlanarak daireyi tamamlamalıdır. Makara hareketi, uzunluğuna, yani gerçekleştirildiği yükseklikten daha fazla veya az yüksekte olmasına, hızlı veya yavaş olmasına, makara dairesinin büyüklüğüne göre derecelendirilir, fakat makara dairesi her zaman tamamlanmış ve net olmalıdır yani baş, kuyruk ve kanatlar görülmemelidir. Makara hareketi, güvercinliğe 45 derece açıyla, baştan sona tam bir daireyle duraksamadan gerçekleştirilmelidir ve her iki kanat üzerinden de gerçekleştirilirse daha iyidir böylece fark edilmez. Sıklıkla bazı güvercinler en iyi taklayı sadece tek kanat tarafı üzerinden gerçekleştirebilir. Yeterince uzun gerçekleştirilirse ve net ise beğenilen, daire yerine daha eliptik biçimde makara yapan güvercinler vardır. Dişi ve erkek makarası arasında farklılık yoktur, her ikisi de başarılı bir şekilde makara atabilir. Bazen Priştin makaracısı o kadar uzun ve mükemmel makara atar ki makarayı isteğiyle durduramaz ve çatılara, ağaçlara veya yere düşer. Darbe çok sert olursa güvercin hemen ölebilir veya kalıcı olacak uçma engelli kalabilir. Bununla birlikte, iyi güvercin bir yükseklikte makarayı durdurup, daireyi açıp yere normal biçimde inebilir. Priştina’da bazı üreticilerin iyi güvercinlerinin yere çarpıp ölmemesi için battaniye tuttukları hikayesi anlatılır.
DUNEK EĞİTİMİ
İyi bir makaracı elde etmek için, saf ırk olması yanında iyi bir eğitim gereklidir. Eğitim genç güvercinlerin uçmaya başladıkları yıl başlar. Genç güvercinler önce uçup üreticilerine geri dönmeyi, sonra makara atmayı öğrenirler. Küçük bir güvercinlikte tek tek uçarlar, en iyi sonuçlar daha önceden uçma eğitim almış, Kosmet Julia gibi güvercinlerle birlikte uçurularak elde edilmiştir. Genç güvercinlerin uçmayı öğrendikleri yıl makara atmayı öğrenmeleri beklenir fakat, bazı türler bir sonraki yıla kadar makara atmaya başlamazlar. Priştin makaracısına, güvercin güvercinliğe doğru 45 derece açıda olduğu anda 80 ila 200 metre yükseklikte makara sinyali (pırıltı) verilir. Buna “oynaterisanye” denir. Eğer rüzgar varsa başlama sinyali güvercin yukarı doğru uçarken verilir. Üretici güvercinliğin kapısını açtığı sırada güvercinler dışarı çıkar, güvercinlere havadayken sinyal verin ardından makara başlar. Rüzgarın çok şiddetli olup olmadığına dikkat edilmelidir. Bazı üreticiler makaraya başlama zamanı geldiğinde ellerindeki “indirici” güvercini salarak güvercinlere makara sinyali verir. Makaracı güvercinin, makara uzunluğu 15-30 metre olduğunda tatmin olunduğu düşünülmektedir. Daha iyi güvercinlerin 70 metreye kadar makara mesafesi vardır, ve en iyilerinin 70 metrenin üzerinde ve hatta 100 metreye kadar makara mesafesi vardır. Priştin makaracısına, güvercinliğin üzerinden uçarken makara sinyali verilmemelidir. Üreticilerin büyük bir çoğunluğu güvercinleri eğitmek için çubuk kullanır, güvercinler koyunlar gibi çubuk yardımıyla güvercin evine (salmaya) girip çıkmaya alışırlar. Uçuş üreticinin güvercin evinden çıkan bir güvercine çubukla sadece dokunmasıyla başlatılır.
Alıntıdır.
Kaynak:Anadolu Güvercin Kültürü Derneği
Anasayfa 
