Kaynakları ve Sentez Olanakları:
Vitaminlerin çoğunluğu bitkisel besinlerde doğal olarak bulunurlar. Bazı vitaminler ise hayvan vücudunda sentezlenirler ve kısmen bu şekilde, kısmen de besinlerle sağlanırlar. Bunun örnekleri vücutta 7-dehidrokolesterolden sentezlenen vitamin D3, triptofan amino asidinden sentezlenen niasin, ruminantların (geviş getiren) sindirim kanalında bakteriyel etkinlikle sentezlenen B kompleks vitaminleri, bazı hayvanların kalın bağırsaklarında aynı yollarla sentezlenen K vitaminleridir. Birçok memeli hayvan türünde karbonhidrat metabolizmasının bir ara ürünü olarak askorbik asit (C vitamini) sentezlenir. Bu niteliğe sahip memeliler için askorbik asit vitamin sayılmaz. Oysa, insan, maymun ve kobayların vücutlarında C vitamini sentezlenemez; sadece besinlerden sağlanır. B1 vitamini hariç suda çözünen vitaminler genellikle bitkisel kökenli besinler içinde bulunurlar. Yağda çözünen A ve D vitaminleri, hayvan vücudunun bazı dokusal kesimlerinde biriktiğinden böylece hayvansal ürünlere geçtiğinden et, karaciğer, yumurta, balıkyağı, süt gibi hayvansal kaynaklı besinlerde bulunurlar.
Hayvan beslenmesinde kullanılan bütün vitaminler endüstride kimyasal ve mikrobiyolojik yollarla üretilirler. Böylece elde edilen vitaminlerin hemen hepsi de akraba doğal vitaminlerin aynısı olduğu gibi, aynı biyolojik etkileri meydana getirirler. Sadece etki nitelikleri yönünden ayrım gösterebilirler. Sentez ve mikrobiyolojik yolla elde edilen vitamin çeşitleri daha uygun doz ve karışım şekilleri altında hazırlandıkları için toplu besleme ve sağaltım seçeneklerinde doğal olanlardan daha da etkili olabilirler. Kaldı ki, bazı vitaminler, mum veya jelatin içerisinde yayma, bulundukları ortamlara antioksidanların katılması gibi özel koruyucu önlemlerle çevresel ve depolama koşullarının dayanıklılıkları arttırılmış, istenildiği zamanda farklı amaçlarla kullanılabilir hale getirilmişlerdir.
Bazı karotinoid pigmentleri su canlıları ve kanatlı yaşamı için zorunludur. Özellikle üreme performansı yönünden taşıdıkları önem inkar edilemez. Bir A vitamini kaynağı olan beta karoten evcil hayvanlardaki yaşamsal etkinlikler ve üreme olayları için aynı derecede önem taşır. Beta karoten ve steroller gibi bazı ön maddeler besinlerle birlikte alındıktan sonra organizmada bazı değişikliklere uğradıktan sonra özgün vitaminlere çevrilerek kullanılırlar. Böyle maddelere provitaminler adı verilir. Bu duruma göre, bazı vitaminlerin besinlerde doğal olarak bulunan ya da vücutta metabolik değişikliklerle şekillenen veya kimyasal sentezle hazırlanan çeşitli şekilleri vardır. Aynı vitaminin anılan çeşitli şekillerine onun vitamerleri adı verilir. Örneğin, D vitamini D2, D3 ve K vitamininin de çok daha fazla sayıda vitameri vardır. O halde, bazı vitaminler için bir tek vitamin çeşidinden değil vitaminlerden söz edilebilir. Bu durumdaki vitaminlerin çoğunluğu yağda çözünebilen niteliktedirler.
İnsan ve hayvanlar yaşamsal etkinlikleri için gerekli olan vitaminleri başlıca 4 çeşit genel yoldan sağlarlar. Bunlardan en önemli ve en yaygın olanı besinlerdir. Besin maddeleri çeşitlerine, bileşimlerine, yetişme ve hazırlanma koşullarına, büyüme, depolama ve hazırlama tekniklerine göre değişen yoğunluklarda ve çeşitlilikte vitamin içerirler. İkinci önemli kaynak insan ve hayvanların sindirim sisteminde gerçekleşen bakteriyel sentez yoludur. Bazı vitamin çeşitleri de bazı türden hayvanların çeşitli dokularında sentezlenir. Belirtilen yollarla sentezlenen vitaminlerin dış kaynaklardan sağlanması gerekmez. Çünkü, böyle durumlarda, söz konusu bileşikler, vitamin olarak sahip oldukları kritik önemlerini yitirirler.
Dış Etkiler Karşı Dayanıklılıkları:
Güneş ışığı, ısısal işlemler, demir gibi bazı metaller ve oksijenin varlığında bir çok doğal pigmentin boyayan nitelikleri kaybolur. Örneğin, mısır ve yeşil bitkilerin içeriğinde bulunan karotenoidler, kanatlı yemleri için önemli bir vitamin kaynağı oluştururlar. Güneş ışığı ve oksidasyon gibi dış etkilere bağlı olarak vitamin değerlerinin azalması durumunda, özellikle yumurta tavuklarında, hızla vitamin eksikliği baş gösterir. Böyle durumlarda karakteristik pigment rengi yumurtaya geçmez. Yumurtaların rengi açılarak aromaları bozulur. Böylece, iştahsızlık sarısı denilen bir durum ortaya çıkar. Bu nedenle, bazı karotenoid pigmentlerinin kaçınılmaz şekilde yem katkısı olarak günlük rasyonlara (yem karışımları) katılması gerekir.
Besinlerdeki yağda çözünen vitaminler ısı, hava ve ışıktan etkilenmezler. Oysa, arı halde bulunan beta-karoten (provitamin A), E ve K vitaminleri çevresel koşullarla kolaylıkla parçalanırlar. Tiamin, folik asit, pantotenik asit ve özellikle askorbik asit gibi suda çözünen vitaminler, besin maddelerinin kaynatma, fırınlama gibi ısısal işlemler sırasında kısmen veya tamamen parçalanırlar. Riboflavin ve folik asit ultraviyole ışığına duyarlıdır. Askorbik asit beklemekle çabucak oksitlenir ve etkinliğini kaybeder. Hava ve ışık etkisiyle bozulabilen vitaminleri içeren yem hammaddelerinin hiç değilse kolayca parçalanabilen ve sık beslenme değişikliklerine yol açabilen vitaminlerce zenginleştirilmesi öngörülür.
Geleneksel ilkelere göre hazırlanan yem rasyonları protein, karbonhidrat ve yağ gibi temel besinleri karşılamalarına karşın, depolama ve koruma süresi uzadıkça içerdikleri vitaminler, mineraller ve benzeri etkin öğeler yönünden giderek fakirleşirler ve rasyon dengesi bozulur. Bu çeşitten yemlerin ne denli vitamin kaybına uğradığına ilişkin bir fikir verebilmek amacıyla kuru otun biçilmesi, kurutulması ve depolanması aşamalarında karoten yönünden uğradığı kayıplar aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Karoten Miktarı Oranı
Taze Ot 213 mg/kg % 100
Taze Kurutulmuş Ot 29 mg/kg % 14
13 hafta süreyle depolanmış kuru ot 14 mg/kg % 7
28 hafta süreyle depolanmış kuru ot 4 mg/kg % 2
Yukarıda belirtilen nedenlerle geleneksel yöntemlerle beslenen hayvanlar kış boyunca ve özellikle de ilkbahara doğru vitamin eksikliği riskiyle yüz yüze kalırlar. Uzun süre vitamin içeriği yönünden yetersiz yemlerle beslenmeleri sonucu hayvanlar giderek çok yönlü verim kaybına uğrarlar. Hastalıklara dirençleri azalarak hastalanma ve ölüm oranı artar. Belirtilen açıklamalardan da anlaşılacağı gibi, yüksek verime yönelik hayvan beslemesi sadece temel besin maddeleri yönünden zengin rasyonların verilmesiyle gerçekleştirilemeyip, rasyonun dengeli miktarda mineral tuzları, oligo elementler ve vitaminleri de içermesi zorunludur.
Anasayfa