KOYUNLARDA BANYO, KIRKIM VE YAPAĞI

KOYUNLARDA BANYO, KIRKIM VE YAPAĞI



Bütün
çiftlik hayvanlarına olduğu gibi koyunlara da birçok parazit musallat
olur. Zarar verir. Koyunları zararlılardan korumanın yollarından
bazıları da banyo yaptırmak ve kırkımdır.



Bu dersimizde banyo ve kırkım yöntemlerini, faydalarını göreceğiz.



BANYO NEDİR? NEDEN GEREKLİDİR?



Koyunları parazitlerinden kolayca kurtarmanın yolu banyodur. Koyunları
dış parazitlere (kene, pire, bit vs.) karşı koruyabilmek için belirli
zamanlarda banyo gerekmektedir. Banyo işletmeye yakın bir yerde
yapılmalıdır. Yetiştiricinin durumu uygunsa banyoluklar yüzlek (sığ) ve
derin banyoluklar diye ikiye ayrılmalıdır.



Yüzlek banyoluklar ayak
ve tırnaklarda görülen hastalık ve parazitlere karşı kullanılır. Yapımı
çok kolay ve pratiktir. Taşınabilir yapılması daha uygundur. Küçük
işletmelerde su olukları yüzlek banyo olarak kullanılır. Yüzlek
banyonun 15 cm derinlik ve 50 cm genişlikte yapılması gereklidir.



Derin banyoluklar ,
uzunluğu 5 metre, eni 80 cm, derinliği 1-1,5 metre olan çukurlardır.
Çimento ile sıvanarak su sızdırması önlenir. Çıkış için bir yanı
merdivenlidir. Her iki tarafında koyunların toplanacağı bölmeler
bulunur. Banyolukların etrafında korkuluklar bulunur. Banyonun tam orta
kısmında bir bakıcının durabileceği genişlikte, yan korkuluk
tahtalarında bir açıklık bırakılır.



Banyoluklar su ile doldurulduktan sonra bir kovada eritilen paraziter
ilaç, banyolukların içine bir yöne doğru dökülmek suretiyle yavaş yavaş
güzelce karıştırılır.





Resim 55: Banyo

Banyo
yaptırılacak koyunların 12 saat öncesinden yemi kesilir. Hayvanlar aç
karnına banyoya sokulur. Fakat 3 saat önce mutlaka su içirilmelidir.
Böylece hayvan banyonun ilaçlı suyunu içmez



Banyoluğun baş tarafına koyunlar toplanır. Sonra teker teker banyoluğa
bırakılır. Bir baştan suya giren koyun, yüzerek öte baştan çıkar. Orta
yerde hayvanın başı bir çatal değnek ile suya bastırılır. Böylece
hayvanın başı dahil her yeri ilaçlı suyla ıslanmış olur. Banyodan çıkan
koyunların suyu ayrı bir bölmede süzüldükten sonra, ağıla alınırlar.
İyice kuruduktan sonra da meraya çıkarılabilir. Banyo sonunda hayvanlar
parazitten temizlendikleri gibi , yapağıları da her türlü pislikten
arınmış olurlar.



Çoban köpekleri de mutlaka aynı banyoda banyo yaptırılmalıdır.

Yılda, biri ilkbaharda ve biri de sonbaharda olmak üzere 2 defa banyo yaptırmak gerekir.



KIRKIM NEDİR? NE AMAÇLA VE NASIL YAPILIR?



Kırkımdan amaç bol verim alarak ve temiz ürün sağla***** daha karlı koyunculuk yapmaktır.

Bu amaca varmak için; hayvanın tutulmasından, yapağının sarılmasına
kadar tecrübe ve bilgi isteyen kırkım, bu işi bilen kişiler tarafından
yapılmalıdır.

Şimdi kırkımın ne olduğunu, nasıl yapıldığını dikkatle izleyerek öğrenelim.



Kırkım ; koyun üzerinden yapağıyı makas , kırklık veya makine ile kesme işlemine verilen addır.



Yapağı ;
koyunlardan gömlek halinde çıkarılan kirli kıl örtüsüne denmektedir.
Bir koyundan alınan yapağının tümüne gömlek veya tulum denmektedir.



Yün ;
yapağının yıkanmış temizlenmiş haline verilen isimdir. Tops ise
yıkanmış yünden taranarak iplik yapılmak üzere kalın halat şeklinde
hazırlanmış ve yumak haline getirilmiş ipliklerdir.



İster yün olsun, ister yapağı olsun, iyi bir kırkım ister. İyi bir kırkım yapmak için şunlara dikkat edilmelidir:



• Kırkım zamanını iyi seçmelidir. Kırkım hazırlığı yapılmış olmalıdır.
Kırkım titizlikle ve dikkatli yapılmalıdır,
Kırkımdan elde edilen gömlekler iyi muhafaza edilmelidir.
KIRKIM ZAMANI



Kırkım, Türkiye'de iklime bağlı olarak farklı aylarda veya mevsimlerde
yapılır. Kırkım zamanı, öncelikle iklim koşulları, yetiştirme işleri ve
koyunun yetiştirme yönüne bağlıdır. Yapağı gömleğindeki yağı
salgılanmadan (koyun terlemeden) , kolay kırkım yapılamaz. Makas veya
makine koyun üzerinde zor hareket eder. Onun için belirli bir sıcaklık
olmadan ve koyunlar terlemeden kırkım yapılamaz.



Hava devamlı yağmurlu ve soğuk veya çok sıcak olduğu gün ve aylarda
kırkım yapılmaz. Özellikle doğum, emiştirme ve sağım zamanında da
sağmal koyun kırkımı yapılmaz. Bunlardan başka kırkım için
kırkımcıların kolay bulunabileceği mevsimi gözlemek gerekir. Türkiye'de
kırkım genelde Nisan - Haziran ayları arasında yapılmaktadır.
Anadolu'nun bazı bölgelerinde, bazı ırklarda Eylül ayında olmak üzere
2. kırkım da yapılmaktadır .



KIRKIM HAZIRLIKLARI



Kırkım makas ile yapılacaksa ağızları iyice bilenmelidir. Kırkım eğer
elektrikli makine ile yapılacaksa, kırkımdan önce makine parçalanır.
Bıçakları bilenir, makine parçaları deterjanlı su ile temizlenir ve
sonra yağlanmaları yapılır. Esasen bu işlemler her sene kırkım öncesi
ve sonrası yapılmalıdır.





Resim 56: Kırkım titizlikle ve dikkatle yapılmalıdır



Kırkım yeri beton veya sert toprak olabilir. Toprak zemin üzerinde
kırkım yapılmaz. Bunun üzerine büyükçe bir branda serilip , yapağının
temiz elde edilmesi sağlanmalıdır. Mümkün olduğu takdirde duvar dibinde
ağaçtan (tahta döşemeli) bir kırkım yeri hazırlanmalıdır.



Kırkılacak koyunlar bir gün öncesinden aç bırakılmalı ve kırkım
sırasında hayvanların ani hareketlerinden kaçınılarak bağırsak
düğümlenmesi gibi durumlara karşı hassas davranılmalıdır.



Kırkıma, önce koçlardan başlanır. Koçu sıra ile kısırlar, erkek ve dişi
toklular ve sağmal koyunlar izler. Kırkıma başlamadan önce, kırkım
yerine getirilen koyunların kuyruk etrafındaki kirli ve gübreli
yapağıları (çakıldak) yardımcı çoban tarafından kırkılması gerekir.
Bunun için kırkımdan 5-10 dakika evvel 8-10 koyun tutulup, usulüne
uygun olarak yere yatırılır. Yere yatan koyunların çaprazlamasına
ayakları bağlanıp çakıldakları kesilir. Bu işlemler yapılırken
koyunların kırkım öncesi terletilmesi yapılarak makinanın koyun derisi
üzerinde daha rahat ve hızlı çalışması sağlanır. Aksi taktirde makine,
toz ile sertleşmiş gömlekte kolay yürümez ve hayvanın derisi kesilir.



Sürü içindeki koyun, asla yapağısından tutulmamalıdır. Genel olarak
arka ayaklarından, boynundan, baş ve böğründen baston yardımı ile
tutularak omuzları üzerine, yere yatırılmalıdır.





KIRKIM YÖNTEMLERİ :



Makasla kırkım :

Koyunlar yatırılır ve ayakları çapraz olarak bağlanır. Ortalama olarak
usta bir kırkıcı, günde 60 koyunu kırkabilir. Makas ile kırkımda yapağı
parçalar halinde makasın iki bıçağı arasına sıkıştırılarak kesilir.



Makasla kırkıma genel olarak sırttan (kaburga) başlanır, önce bir taraf daha sonra öbür taraf kırkılır.



Makas ile kırkılan koyunun vücudu düzgün değildir. Yapağının bir
miktarı koyun üzerinde kalır. Bu yöntemde koyun derisi, makine ile
kırkıma oranla daha fazla kesilmektedir.



Makine ile kırkım:

Diğer bir kırkım yöntemi de Makinayla yapılan kırkımdır .
Kırkımın makinayla yapılması daha yararlıdır. Bakınız makinayla yapılan
kırkım ne gibi yararlar sağlamaktadır. Makina ile, yapağı deriye yakın
yerden kesilir, dolayısıyla yapağı verimi artar.
Kırkım daha çabuk biter.
Kırkım düzgün olur.
Deri yaralanması pek az olur.


Resim 57: Makinalı kırkım



Makina ile kırkım da
kullanılan kırkım makinaları, berber saç kesme makinalarının büyük
tipleridir. Bu yöntemle kırkımda yapağıya zarar vermeden kolay kırkım
için, koyunu nasıl tutmak gerektiğini, makine kullanma tekniğini bilmek
gerekir. Bu yöntemde önce koyun kıç üstü oturtularak göğüs bölgesinden
kırkıma başlanır. Sonra karın altı ve etrafı açılır. Ardından ön ve
arka bacaklar kırkılıp, en son sırt ve boyun kırkılarak kırkım
tamamlanır. Kırkılan koyunlar gölge bir yerde dinlendirilir.



Kırkım hayvanın yapağısı kuru iken yapılmalıdır. Banyodan sonra ıslak
veya nemli iken yapağı kırkılmaz. Kırkılırsa , nemli gömlek çok çabuk
bozulabilir. Kırkım sırasında deri ve meme uçlarında kesikler
olmamalıdır. Kesik yerlere hemen tentürdiyot sürülmelidir.



Kırkım süresince makine tarağında toplanan yağlı ve toz karışımının temizlenmesi için 40 o C sodalı su kullanılmalıdır.



KIRKILAN YAPAĞILAR NASIL MUHAFAZA EDİLİR?



Kırkılan yapağı gömleği bir iki defa silkelenip kaba kirleri
döküldükten sonra temiz bir yere serilerek havalandırılır. Serilme
işleminin tel kafesler üzerinde olması daha uygundur. Eğer nemi varsa
iyice kuruyuncaya kadar serili bırakılır.



Havalandırılan gömleğin etek ve bacak kısmındaki çakıldaklar da
alındıktan sonra, gömleğin sağ ve sol yanları ortada birleşecek şekilde
katlanır. Bundan sonra arkadan başlamak suretiyle öne doğru kıvrılır.
Böylece, omuz bölgesi görünen dış kısımda olur. Sarılan gömlekler fazla
sıkılmadan çapraz olarak bağlanır. Bağlanan gömlekler renklerine göre
ve koç, koyun, toklu, kuzu gibi cinslerine göre ayrılır. Her biri temiz
ve rengi çıkmayan çuvallara konur.







Resim 58: Kırkılmış yapağılar



Çuvallar fazla bastırılmamalıdır. Böylece hava alması sağlanır. Yerden
10-15 cm yükseklikteki tahta ızgaralar üzerine istif edilir. Çuvallar
üst üste fazla yığılmamalı ve üzerleri bastırılmamalıdır.



İstif yerleri kuru, temiz, aydınlık ve havadar olmalıdır. Küf ve
güvelere karşı önlem alınmalıdır. Farelere karşı da mücadele
edilmelidir.