Oryantal makaracısı (Oriental roller) ve İzmir makaracısı (Smyrna roller) adı ile dünya üzerinde tanınan ve köken olarak ülkemizden kaynaklanan bu iki ırkın tarihi oldukça eskilere ve Osmanlı devletinin kuruluş yıllarına kadar gitmektedir. 16. yüz yılda yaşamış olan Osmanlı gezgini Evliya Çelebi, Seyahatname adlı eserinde bu ırklar hakkında bilgiler vermektedir. Osmanlı Devleti döneminde bu ırların nasıl adlandırıldıkları hakkında şu anda kesin bir bilgi sahibi değiliz. Bugün dünya üzerinde bilinen adlandırma, bu güvercinlere çok sonraları Avrupa’da verilmiş olan adlardır. Bu ırkların İngiltere’ye ilk gönderiliş tarihi 1870 li yıllarda, Osmanlı padişahı Sultan Abdülaziz döneminde olmuştur. Aynı yıllar bir çok güvercin ırkımızın da Avrupa ve Amerika’ya gönderildiği yıllardır. Gerek Oryantal makaracı gerekse İzmir makaracısı ırkları birbirine yakın ve akraba ırklardır. Hatta başlangıçta Avrupa’da bu ırklar tek bir ırk olarak değerlendiriliyorlar ve sadece “Oriental roller” adı ile biliniyorlardı. “Oriental roller” adını bu ırk için ilk kez 1876 yılında İngiltere’de Ludlow kullanmıştır. 1887 yılında gene İngiltere’de Lyell adlı yetiştirici ise bu güvercinlere “Turkish Roller” adını vermiştir. 1890 yılında Alman kuşbilimci H. Martens tarafından İzmir makaracıları ayrı bir ırk olarak tanımlanmıştır. 1914 yılında Almanya’da ilk Oriental roller kulübü kurulmuştur. Daha sonraki yıllarda ırk içindeki bir takım farklılıklar daha da dikkat çekmiş ve Dietz adlı yetiştirici 1929 yılında, bu farklılıkları göz önüne alarak bu ırkı, “Smyrna roller” ve “Kurdistan roller” olarak ikiye ayırarak değerlendirmiştir. Bu ayrımın temelinde Türkiye üzerinden İngiltere’ye ve Amerika’ya gönderilen güvercinlerin, bugünkü İran ve Irak gibi ülkelerden gönderilenleri ile İzmir bölgesinden gönderilenleri arasında bazı farklılıkların bulunmasıdır. En başta İzmir’den giden makaracılar siyah, kırmızı ve sarı düz renklere sahiptiler. İran ve Irak’dan gidenler ise mavi-bronz ve kumlu renklere sahip olup şeritli kuşlardı. Bu güvercinlerin şeritleri kahverengimsi sarı bir tonda idi. Renksel farklılıkların yanı sıra bazı yapısal farklılıklar da bulunmaktaydı. Dietz’in adlandırdığı “Kurdistan roller” tanımlaması, İran ve Irak’dan gönderilen güvercinleri, “Smyrna roller” adlandırması ise İzmir’den giden güvercinleri kapsamaktadır. Oryantal makaracılarımızın Amerika’ya gönderilişi ise 1920 li yıllardan itibaren başlamıştır. Ancak belgelerle saptanan ilk gönderme 1927 yılında Bronx hayvanat bahçesine yapılmıştır. 1930 lu yıllarda bu süreç hızlanmıştır. 1950 li yıllarda Doğu Almanya’da da bu güvercinlerimizle ilgili bir kulüp kurulmuştur. Bu güvercinlerin Avrupa ve Amerika’ya ilk gönderiliş tarihlerinden itibaren bu ülkeler tarafından çeşitli ıslah çalışmalarında bulunulmuştur. Yapılan bazı melezlemeler ile ırka yeni özellikler kazandırılmıştır. Zaman içinde yeni makaracı ırkların ortaya çıkması sağlanmıştır. Bugün dünya üzerinde bulunan makaracı ırkların bir çoğunun atası, dünyada “Oriental roller” ve “Smyrna roller” adı ile bilinen Anadolu kökenli ırklardır.
İZMİR MAKARACISI TARİHÇE
Bu güvercinlerin, 1870 yılında Osmanlı padişahı Sultan Abdülaziz döneminde ilk olarak Avrupa’ya gönderildiğini biliyoruz. 1890 yılında Alman kuşbilimci H. Martens tarafından İzmir makaracıları. Oryantal makaracılardan ayrılarak ayrı bir ırk olarak tanımlanmıştır. 1929 yılında ise İngiltere’de Dietz adlı yetiştirici yeni tanımlanan bu ırka, Avrupa’ya gönderildiği şehre bakarak “Smyrna roller” ismini vermiştir. İzmir makaracıları, Amerika’ya ilk gönderildikleri 1920 li yıllarda ise “Oriental roller” adı ile adlandırılıyor ve “tuz gölü şehri güvercinleri” olarak biliniyorlardı. Tuz gölü şehri ile kastedilen İzmir ilimizdir. Bilindiği gibi İzmir ilinin bitişiğinde eskiden daha büyük olan ve bugün “Çamaltı tuzlası” olarak adlandırdığımız büyük bir tuz gölü bulunmaktadır. Smyrna kelimesi antik dönemde İzmir kentini tanımlamak için kullanılan bir kelime idi. Eski İzmir kenti (Smyrna), İzmir’de bugünkü Bayraklı semtinin bulunduğu yerde kurulmuştu. Buranın adı Smyrna idi. Daha sonra şehir M.Ö 334 yılında bugünkü Kadifekale semtinin bulunduğu yere taşınmıştır. Günümüzde Türkiye’de Smyrna adlandırması, antik dönemdeki İzmir için kullanılmaktadır. İzmir makaracıları, İzmir ilimizin antik isminden kaynaklanarak batılı yetiştiriciler tarafından 20. Yüzyılın başlarında “Smyrna roller” olarak adlandırılmışlardır. Günümüz Türkiye’sinde bu güvercinler İzmir Makaracısı adı ile bilinmektedirler.
ÜLKEMİZDE İZMİR MAKARACILARI
Günümüz Türkiye’sinde İzmir makaracılarına pek rastlanmaktadır. Sanırım bu ırkımızı yitirdik. Rastladığımız güvercinler ad olarak İzmir makaracısı olarak adlandırılsalar da bu ırkın olması gereken biçimine sahip kuşlar değildir. Birbirine yakın akraba olan Oryantal makaracılar ile İzmir makaracıları ülkemizde genellikle karıştırılma eğilimindedir. Bunun temelinde İzmir makaracısı ile Oryantal makaracının aynı kuş oldukları doğrultusundaki yaklaşımlar bulunmaktadır. İzmir Makaracılarının dünya üzerinde de sayıları ve yetiştiricilerinin çok azaldığını söyleyebiliriz. Eskiden Yugoslavya’da bulunduğu bilinen bu güvercinler, bugün eski Yugoslavya’yı oluşturan ülkelerden Bosna’da hala yetiştirilmektedirler. Belki de dünya üzerinde bir tek burada kalmışlardır. Buradaki yetiştirici sayıları ise çok azdır. Bu durum ırk içinde kan tazelemesi yapılmasını engelleyecek hale gelmektedir. Böyle giderse ve gerekli önlemler alınmazsa kısa zaman içersinde bu ırkı dünya üzerinde tamamen kaybetme tehlikesi ile karşı karşıya kalabiliriz. İzmir makaracısı ırkımızı yetiştiren ve bu ırka emek vermiş iki yetiştiricinin bu konudaki değerlendirmelerini aşağıda vermek konun daha iyi kavranabilmesi açısından yararlı olacaktır.
DR. MİLAN GILIÇ’A GÖRE İZMİR MAKARACILARI
Bosnalı yetiştiricilerden Dr. Milan Gılıç’in aktardığına göre, İzmir makaracıları hakkında anlatılan çok eski bir efsane, bu güvercinlerin kökeninin aslında çok eski dönemlere ve M.Ö 2000 li yıllara kadar gittiğini düşündürmektedir. Bu yıllarda Mezopotamya’da Sümer dilinde İnanna olarak geçen savaş ve cinsel aşk tanrıçası İştar’ın, bir güvercinin kanadına iğne takarak onun uçmasını engellediği söylenir. Buna karşın uçmaya çalışan güvercin ise havada makara yaparak (geriye doğru taklalar atarak) yere düşer. Bu hareket sonrası güvercinin kanatlarının kanadığı gözlenir. Böylece bu güvercinlerin makara yapmaya alıştıkları söylenir. İzmir makaracılarının kanatları oldukça uzundur. Uzun olan bu kanatlar bugün hayli hassaslaşmışlardır. Uzun uçuşlardan sonra kuşun kanatlarında kanama meydana gelebilir. Bu olay sanki efsanenin tekrarı gibidir. Kanatlar aynı efsanede olduğu gibi güvercin yere indiğinde kanlı olurlar. Dr. Milan Gılıç’ın belirttiğine göre, İzmir makaracılarında kuyruk telek sayıları tam olarak 16 dır. Bu sayı ne bir eksik ne de bir fazla olmalıdır. Telek değiştirme ya da tüy düşürme gibi olaylar haricinde bu sayı kesindir ve ırkın saf olduğu anlamına gelir. Bazı kaynaklarda belirtildiği gibi 16–22 arası kuyruk telek sayısı doğru değildir. 16 telekten fazla olan her sayı ırkın kırıldığı anlamına gelir. Kuyrukta bulunan çifte tüyler (renk olarak iki tüyün aynı olması) kuşun ırkının saf olduğunu gösterir. İzmir makaracıları daha ince ve uzun bir vücuda sahiptirler. Kuyrukları daha uzundur. Bu durum kuşun daha da ince görünmesine neden olur. Gagaları da gene dikkat çekici şekilde ince olur ve Oryantal makaracılarına göre belirgin olarak uzundur. Gaga rengi kemik rengi olur. Bazı kaynaklarda siyah renk kuşlarda gaganın siyah olabileceği belirtilme birlikte bu doğru değildir. İzmir Makaracılarında siyah kuşlarda da gaga, kemik rengi olmak durumundadır. Gözler inci rengidir. Farklı bir renk kabul edilemez. İnci rengi göz bütün renkler için geçerlidir. Kuşun renginin değişmesi göz renginin değişmesini gerektirmez.
KEMAL KUKAVİCA VE İZMİR MAKARACILARI
Saraybosna’da bu güvercinleri yetiştiren Kemal Kukavica’nın belirttiğine göre bu güvercinler 300 yılı aşkın bir süredir bu ülkede yetiştirilmektedirler. Hatta söylenenlere göre geçmişleri daha da eskilere gitmektedir. Ancak bu konuda bir belge bulunmamaktadır. 1936 İzmir/Foça doğumlu olan Kemal Kukavica 1942 yılından beri Saraybosna’da yaşamakta ve 1950 yılından bu yana İzmir makaracılarını yetiştirmektedir. Kendisi yurt dışında İzmir makaracıları ile bir çok yarışmalara katılıp çeşitli dereceler almıştır. Saraybosna (Sarajevo) kenti Bosna’nın başşehridir. Bu nedenle bazı Bosna’lı yetiştiriciler bu güvercinleri “Sarajevo roller” (Sarajevski prevrtaci) olarak adlandırırlar. Oysa bu güvercinler Bosna’ya da eski devirlerde İzmir’den gelmişlerdir. Ünlü Osmanlı gezgini Evliya Çelebi Seyahatnamesinde 1660 lı yıllarda Mısır, Suriye ve Türkiye’den Smyrna’dan deve yüklü kervanların buraya yük taşıdığını ve bu yükler arasında oriental güvercinlerin ve başka çeşitli güvercinlerin bulunduğunu belirtmektedir. Bosna’da bu güvercinler 19. Yüzyılın sonunda “Bosnalı” (Bosnians) olarak adlandırılıyorlardı. Daha sonra 2. Dünya savaşı sonrasında (1945) “Izmirci” ve “Izmirnians” adları ile anılmaya başladılar. Kemal Kukavica’nın belirttiğine göre “İzmir Güvercini” adlandırması yaygın olarak kullanılıyor. Günümüzde Bosna’da daha çok “Sarajevo roller” (Sarajevski prevrtaci) adı tercih edilmektedir. Bu ırkın Bosnalı yetiştiricileri, İzmir makaracılarının dünyanın en eski ve en saf ırkları arasında olduğunu görüşündedirler. Irkın orijinal formunun kırılmaksızın yıllar boyunca korunduğunu ve ırkın soyunda başka ırlarla karışma olmadığını belirtmektedirler. Bu bakımdan diğer roller ırklarının dejenere ırklar olduğu ve bu nedenle gerçek anlamda sınıflandırılamayacağı görüşündedirler. İzmir Makaracıları ile Oryantal makaracı akraba ırklar olduklarından bir çok bakımdan benzerdirler. Ancak her iki ırk arasında bazı temel farklılıklar bulunmaktadır.
FİZİKİ ÖZELLİKLERİ
İzmir makaracılarını görebilme imkanım olmadığı için yazılı kaynaklardan, bazı fotoğraf ve çizimlerden anlayabildiğim kadarıyla bu ırkın fiziki yapısını tarif etmeye, Oryantal makaracı ile ayrım noktalarını açıklamaya çalışacağım. İzmir makaracılarında kafa biçimi ve gaga oldukça önemlidir. Kafaları Oryantal makaracılara göre biraz daha ince ve minyon yapılıdır. Alın biraz daha dışarı çıkıktır. Böylece Oryantal makaracılardaki kubbe biçimli kafa yapısı bu kuşlarda görülmez. Gaga ise belirgin olarak daha uzun ve incedir. Gaganın ince ve uzun oluşu kuşa kibar bir görünüm kazandırmaktadır. Gaga rengi kesinlikle siyah renk olmamalıdır. Gözler mutlaka açık renk olmak durumundadır. Bu kuşların koyu renk gözlü olanlarına rastlanmaz. Göğüs fazla geniş ve yapılı değildir. Kuyruk uzun yapılıdır. Genellikle kanat uçlarından daha uzun olur. Kuyruk uzun olduğu için bu güvercinler daha alımlı bir görünüme sahip olurlar. Oryantal makaracılarda aranılan bir özellik olan kuşun sırt bölümündeki ahenkli çukurluk bu güvercinlerde kuyruğun uzun olması nedeni ile bulunmaz. Kanatlar kuyruk altında taşınmakla birlikte yere değmezler. Kuyruk geniş bir yapıya sahip değildir. Kuyruk telek sayısı Dr. Milan Gılıç’ın belirttiği gibi 16 telekle sınırlıdır. Daha az ya da daha fazla olması ırkın kırıldığı anlamına gelmektedir. Bacaklar koyu kırmızı ve biraz kısa gibidir. Ayaklarda kesinlikle paça olmamalıdır. Bu güvercinlerde tepe bulunmaz.
RENK ÇEŞİTLERİ
İzmir Makaracılarında renk çeşitliliği fazla değildir. Bu güvercinlerde renkler kesinlikle cinsiyete bağlıdırlar. Erkekler beyaz temel renk üzerinde siyah ince çizgilerle kaplı şekilde olurlar. Bu siyah çizgiler kırmızımsı ve mavi yansıma yaparlar. Erkeklerde rengin ters çevrilmesi nadir de olsa görülebilir. Dişiler ise, siyah, mavi veya gri renkli olurlar.
Anasayfa 
